Share this:

Celebrated on 3 Navasard/13 August is Grigor Vkayasēr/Martyrophile/Martyr-lover, so here are a few lines on him from Bayan’s edition of the synaxarion, along with vocabulary and grammar notes and an English translation. This Grigor was consecrated Catholicos in 1065, but held the office only briefly, preferring to dedicate his life instead to study, travel, and translation. For a few works on Grigor, see R.W. Thomson, A Bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD, Corpus Christianorum (Turnhout, 1995), p. 136, and the “Supplement,” Le Muséon 120 (2007): 190.

Bayan’s Armenian text and French translation are in PO 5. The page numbers from which these lines come are indicated below.

page 364

Գրիգորիոս Վկայասէրն որդի էր Գրիգորի Մագիստրոսի եւ էր անուն նորա ի ծնողացն Վահրամ որ է անձրեւ։

• ծնող, -աց parent, father, mother
• անձրեւ, -ի, -ոյ, -աց rain
• Վահրամ On this common name, see F. Justi, Iranisches Namenbuch (Marburg, 1895), 361-365. For what it’s worth, “rain” in Middle Persian is wārān (NP bārān). (Generally on Iranian names in Armenian, see R. Schmitt in Encyclopaedia Iranica here.)

Gregory the Martyr-lover was the son of Gregory Magistros, and his name [as given] by his parents was Vahram, which means [lit. is] rain.

Grégoire le Martyrophile était le fils de Grégoire Magistros, le nom que ses parents lui avait donné était Vahram, c’est-à-dire pluie.

*************************

Եւ իբրեւ ձեռնադրեցաւ կաթողիկոս անուանեցաւ Գրիգորիս որ է հսկող եւ արթուն…

• ձեռնադրեցաւ aor m/p 3sg ձեռնադրեմ, -եցի to ordain
• անուանեցաւ aor m/p 3sg անուանեմ, -եցի to name, call
• հսկող nomen agentis (Meillet, Altarm. Elementarbuch, § 31b) հսկեմ, -եցի to watch, stay awake, keep vigil
• արթուն, -թնոց watchful, vigilant

And when he was ordained Catholicos, he was called Gregory, which meant [lit. was] vigilant and watcher…

Lorsqu’il fut sacré Catholicos, il prit le nom de Grigoris, qui signifie éveillé, vigilant…

*************************

page 365

եւ զի էր սիրող վկայից Քրիստոսի, մեծարէր եւ առնէր զյիշատակս նոցա անխափան

• սիրող nomen agentis սիրեմ, -եցի to love
• մեծարէր impf 3sg մեծարեմ, -եցի to respect, honor, venerate
• առնէր impf 3sg առբեմ, արարի to make, do
• անխափան without ceasing, continually

And since he was a lover of the martyrs of Christ, he would honor and commemorate them continually,

Comme il aimait les martyrs du Christ, il les honorait et célébrait incessamment leur mémoire;

*************************

եւ կարգէր տօնից նոցա գիրս մարգարէականս եւ առաքելականս եւ աւետարանս խորհրդաւորս։

• կարգէր impf 3sg կարգեմ, -եցի to arrange, fix, assign, establish, institute
• տօն, -ից feast, celebration
• գիր, գրոց writing, letter(s), book, literature
• մարգարէական prophetic (մարգարէ, -ից prophet)
• առաքելական apostolic (առաքել, -ելոց apostle, emissary)
• աւետարան, -աց Gospel
• խորհրդաւոր mysterious, symbolic (խորհուրդ, -հրդեան/-դի, -հրդոց mystery, symbol, sacrament, thought, imagination, idea, counsel)

and he would arrange the [readings of] the mystery-laden prophetic, apostolic, and Gospel writings for their feast-days.

il institua pour leurs jours de fête, des lectures des prophètes, des apôtres et de l’évangile, bien appropriés.

*************************

Կամեցաւ գնալ ի Կոստանտդինուպօլիս զի թարգմանեսցէ զպատմութիւնս սրբոցն եւ զճառս ներբողականս, որ ոչ գտանիւր առ մեզ հայ լեզուով եւ գրով։

• կամեցաւ aor 3sg կամիմ, -եցայ to will, intend
• գնալ inf գնամ, -ացի to go
• թարգմանեսցէ aor subj 3sg թարգմանեմ, -եցի to translate
• պատմութիւն history, tale, account, narration
• ճառ, -ից discourse, sermon, treatise, homily
• ներբողական panegyric, eulogistic (ներբողեմ, -եցի to eulogize, praise)
• գտանիւր impf p 3sg (post-classical: see Meillet, §105b) գտանեմ, գտի (aor 3sg եգիտ) to find
• լեզու, -ի/-ոյ, -աց language, tongue

He wished to go to Constantinople that he might translate the stories of the saints and eulogistic discourses which were not found among us in Armenian language and writing.

Il voulut se rendre à Constantinople pour y traduire les des saints et les homélies qui ne se trouvaient point chez nous en langue et caractères arméniens.

Share this:

Hagiography makes excellent reading material for language learners: the stories are entertaining (the more outlandish the better), sentence structures are usually simple, vocabulary is common in the main, and in many cases one can read the story in more than one language or version. Hagiography is meaningful, of course, for other reasons, too. Some readers find spiritual value and encouragement in the stories. Those with a critical focus may explore the historicity or lack thereof in certain stories, and whether or not even a single event can be deemed to have taken place, the fact that the story was told, heard, and written down in any case says something about the tellers, hearers, writers, and readers of these tales. In the story below, that of Saint Vardeni, about whom I know nothing more than what is in this synaxarial commemoration, there is such material ripe for discussion by those interested in gender, authority, religious violence (in this case, self-violence), and more. As a textual basis for such discussion, here is the text, with vocabulary and grammar notes especially suited toward Armenian language learners. As far as I know, no English translation of this story has appeared, so I also offer a rough draft of a translation, both for Armenian language learners and for those less interested in Armenian but interested in this story for some reason or another. (The text, notes, and translation are available in a more aesthetically pleasing format in PDF here: vardeni_armen_synax.)

The story and the saint’s behavior probably have in view “If thy right eye offend thee…” (Mt 5:29-30), and further “whosoever shall offend one of these little ones that believe in me, it is better for him that a millstone were hanged about his neck, and he were cast into the sea” (Mk 9:42 with parallels). Although the details differ greatly, other self-blinding stories come to mind. In hagiography, there is that of Simon the Tanner; outside hagiography, and much more famously, there is that of Oedipus.

Χο. ὦ δεινὰ δράσας, πῶς ἔτλης τοιαῦτα σὰς

ὄψεις μαρᾶναι; τίς σ᾽ ἐπῆρε δαιμόνων;

Οι. Ἀπόλλων τάδ᾽ ἦν, Ἀπόλλων, φίλοι,

ὁ κακὰ κακὰ τελῶν ἐμὰ τάδ᾽ ἐμὰ πάθεα.

ἔπαισε δ᾽ αὐτόχειρ νιν οὔ-

τις, ἀλλ᾽ ἐγὼ τλάμων.

τί γὰρ ἔδει μ᾽ ὁρᾶν,

ὅτῳ γ᾽ ὁρῶντι μηδὲν ἦν ἰδεῖν γλυκύ;

Soph. Oed.Tyr. 1327-1335

The commemoration of Vardeni (Armenian text and FT) is available in PO 21 395-396.

Յայսմ աւուր տօն է աղախնոյն Աստուծոյ Վարդենայ։

տօն, -ից feast, celebration | աղախին, -խնոյ, -նաց maidservant, female slave

Աղախինն Քրիստոսի եւ կոյս կրօնաւորն Վարդենի՝ նստելով ի յարկս իւր լռութեամբ եւ մեծաւ ճգնութեամբ հոգայր զհոգի իւր պահօք եւ աղօթիւք եւ տքնութեամբ։

կոյս, կուսից virgin | կրօնաւոր monk, cenobite | նստելով inf.instr նստիմ, նստայ, նիստ to sit down, lodge, reside, dwell | յարկ, -աց home, house, shelter (also roof, ceiling, story) | լռութիւն silence, tranquility | ճգնութիւն austerity, asceticism, penitence, mortification | հոգայր impf 3sg հոգամ, -ացայ/-ացի to take care of, preserve, mind | պահք, -հոց fast(ing) | աղօթ, -թից prayer | տքնութիւն wakefulness, vigilance, watch

Նա եւ ի ձեռագործէն իւրմէ բազում ողորմութիւն առնէր առ կարօտեալս։

ողորմութիւն charity, alms, mercy | առնէր impf 3sg առնեմ, արարի to do | կարօտեալ poor, needy

Այլ որ ի սկզբանէ թշնամի է արդարութեան հակառակն սատանայ ոչ ժուժեաց ընդ այնպիսի աստուածահաճոյ վարս, յարոյց ի վերայ նորա փորձութիւն, եւ ընկէց յերիտասարդ մի դիւական տռփութեան փափաք եւ սիրէր զանարատ կոյսն Վարդենի։

թշնամի, -մւոյ, -մեաց enemy, foe | արդարութիւն justice, equity, uprightness | հակառակ, -աց adversary, hostile, opponent | ժուժեաց aor 3sg ժուժեմ, -եցի to tolerate | աստուածահաճոյ god-pleasing | վարք, -րուց life, conduct, behavior | յարոյց aor 3sg յարուցանեմ, -ուցի to raise up (caus./factit. of յառնեմ յարեայ to rise, get up; on such verbs see Meillet, Altarm. Elementarbuch, § 109) | փորձութիւն temptation | ընկէց (= ընկեաց) aor 3sg ընկենում, -եցի to throw, cast, put | երիտասարդ, -աց young man | դիւական diabolic, demonic (< դեւ, դիւաց demon, devil, spirit; cf. Geo დევი, Syr daywā; all from Iranian, cf. MP dēw demon, devil; NB also dēwānag demonic) | տռփութիւն lust, burning desire | փափաք, -անք desire, wish, longing | սիրէր impf 3sg սիրեմ, -եցի to love | անարատ immaculate, innocent, pure

Եւ յորժամ ելանէր ի տանէն զի երթիցէ յեկեղեցին՝ ի ճանապարհին յոյժ նեղէր զնա եւ խօսէր ընդ նմա բանս փափաքանաց.

ելանէր impf 3sg ելանեմ, ելի to go out, go forth | տանէ abl.sg տուն, տանց house | երթիցէ aor subj 3sg երթամ, չոգայ to go (this verb is suppletive only in the aor ind, not subj; see Meillet, § 177b) | ճանապարհ, -աց way, road, street | յոյժ very, much, considerably | նեղէր impf 3sg նեղեմ, -եցի to press, trouble, annoy, harass | խօսէր impf 3sg խօսիմ, -եցայ to speak, talk | փափաքան of desire, of longing (< փափաք, see above)

եւ յղէր պատգամաւորս բազում խոստմամբ, այսպէս առնէր ի բազում աւուրս։

յղէր impf 3sg յղեմ, -եցի to send, dispatch | պատգամաւոր messenger | խոստումն promise, offer, declaration | այսպէս thus, so, in this manner | աւր, աւուրց day

Եւ ի միում աւուր երանելի կոյսն առաքեաց զաղախինն իւր եւ կոչեաց զերիտասարդն ի տուն իւր. եւ նա խնդայր եւ երթայր ուրախութեամբ, կարծէր եթէ հասցէ ցանկութեանն իւրում։

միում dat/loc.sg մի one | աւուր gen/dat/loc.sg աւր day | երանելի blessed | առաքեաց aor 3sg առաքեմ, -եցի to send, dispatch | կոչեաց aor 3sg կոչեմ, -եցի to call, invite | խնդայր impf 3sg խնդամ, -ացի to rejoice | երթայր impf 3sg երթամ, չոգայ to go | ուրախութիւն rejoicing, joy, pleasure | կարծէր impf 3sg կարծեմ, -եցի to believe, think | հասցէ aor subj 3sg հասանեմ, հասի to reach, arrive | ցանկութիւն desire, pleasure, lust

Եւ յորժամ եկն Վարդենի նստեալ էր յոստայնն իւր եւ գործէր, եւ ասէ ցայրն.

եկն aor 3sg գամ, եկի to come | ոստայն, -ից texture, web, weft (weaving) | գործէր impf 3sg գործեմ, -եցի to work, make, do, fashion | ասէ pres 3sg ասեմ, ասացի to say

Բարի եկիր տէր եղբայր. ընդէ՞ր նեղես զիս եւ չտաս թոյլ երթալ յեկեղեցին ի տանէս իմէ։

եկիր aor 2sg գամ, եկի to come | ընդէ՞ր why? | նեղես pres 2sg նեղեմ, -եցի to press, trouble, annoy, harass | չտաս neg չ- + տաս pres 2sg տամ, ետու to give grant | թոյլ տամ to give leave, permit

Ասէ զնա այրն. Յոյժ ցանկամ քեզ, եւ յորժամ հայիմ ի քեզ՝ ցանկութիւնն որպէս հուր բորբոքի ի սիրտս։

ցանկամ, -ացայ to desire, long for, covet | հայիմ, -եցայ to see, look upon | բորբոք heat, fervor | սիրտ, սրտից heart

Ասէ կոյսն. Եւ զի՞նչ բարի տեսանես յիս՝ զի այնչափ սիրես զիս։

տեսանես pres 2sg տեսանեմ, տեսի to see | այնչապ so much | սիրես pres 2sg սիրեմ, -եցի to love

Եւ ասէ այրն. Աչք քո գայթակղեցուցանեն զիս եւ բորբոքիմ ցանկալ քեզ։

աչք, աչաց eyes (pl. tantum) | գայթակղեցուցանեն pres 3pl գայթակղեցուցանեմ, -ուցի to trip, cause to stumble (caus./factit. of գայթագղիմ/գայթակղիմ to stumble) | բորբոքիմ pres pass 1sg բորբոքեմ, -եցի to kindle, heat, burn

Եւ յորժամ լուաւ Վարդենի եթէ աչքն խաբեն զերիտասարդն, մինչդեռ ի ձեռին ունէր զբարաբն ոստայնին՝ եհար զաչսն իւր եւ կուրացոյց զերկոսեանն, եւ հեղան իբրեւ զջուր երկու բիբք աչացն, եւ անկաւ ի վերայ երեսացն։

լուաւ aor 3sg լսեմ, լուայ to hear | խաբեն pres 3pl խաբեմ, -եցի to cheat, deceive, ensnare, mislead | մինչդեռ when, while | ունէր impf 3sg ունիմ, կալայ to have, hold | բարաբ shuttle | եհար aor 3sg հարկանեմ, հարի to beat, strike (also հարում, հարի) | կուրացոյց aor 3sg կուրացուցանեմ, կուրացուցի to blind (caus./factit. of կուրանամ, -ացի to b/c blind) | երկոսեան acc of երկոքեան both (cf. Meillet, § 81) | հեղան aor m/p 3pl հեղում, հեղի to pour | բիբ, բբի, բբաց pupil (cf. Syr bābtā) | անկաւ aor 3sg անկանիմ, անկայ to fall | երես, -ի, երեսք, երեսաց face

Եւ տեսեալ երիտասարդին զոր արար երանելի կոյսն վասն իւր՝ զահի հարաւ եւ զղջացաւ ի միտս իւր, հրաժարեաց եւ գնաց առ անապատաւոր ծերսն եւ եղեւ ընտիր կրօնաւոր հաճոյ Քրիստոսի։

տեսեալ ptcp տեսանեմ, տեսի to see | արար aor 3sg առնեմ, արարի to do | ահ, ահից fear, terror | հարաւ aor m/p 3sg հարկանեմ, հարի to beat, strike (also հարում, հարի) | զղջացաւ aor m/p 3sg զղջամ, -ացի to repent | միտ, մտի, զմտաւ, միտք, մտաց, մտօք mind, intellect, understanding | հրաժարեաց aor 3sg հրաժարեմ, -եցի to renounce, abstain, desist | գնաց aor 3sg գնամ, գնացի to go | անապատաւոր solitary, hermit, anchorite (< անապատ, -ից/-աց desert) | ծեր, -ոց old, aged, elder | եղեւ aor 3sg եղանիմ to become | ընտիր, ընտրոց/ընտրից worthy, fine, good | հաճոյ, ից aggreable, pleasant; grateful

Իսկ երանելի կոյսն Վարդենի՝ խաւարեալ աչօք՝ այնչափ խիստ կրօնաւորութեամբ հաճոյ եղեւ Աստուծոյ մինչ զի զմահ նորա հրեշտակ Աստուծոյ ազդեաց հարցն յանապատի, զոր երթեալ թաղեցին ի տապանի սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ։

խաւարեալ ptcp (here w/ pass sense) խաւարեմ, -եցի to blind | խիստ, խստից/խստաց hard, severe, strict, austere | կրօնաւորութիւն monastic life, religion, piety | մահ, -ուց death | հրեշտակ, -աց angel (cf. Man.Parth frēštag, MP frēstak [NP firišta]: apostle, messenger, angel) | ազդեաց aor 3sg ազդեմ, -եցի to announce; influence | հարց gen/dat/abl pl հայր father | թաղեցին aor 3pl թաղեմ, -եցի to bury | տապան, -աց large box, coffin, tomb (also Noah’s ark) | օրհնութիւն blessing, benediction, hymn, eulogy

Եւ բազում սքանչելիք եղեն յաւուր հանգստեան նորա։

սքանչելի admirable, wonderful, astonishing, miraculous | եղեն aor 3pl եղանիմ to become | հանգիստ, հանգստեան repose

ET draft

On this day is the feast of God’s maidservant Vardeni.

The maidservant of Christ and the virgin nun Vardeni, by means of dwelling at her home in silence and great asceticism was preserving her soul with fasting, prayer, and wakefulness. From her handiwork she also performed much charity for the poor. But the one who was a foe from the beginning, Satan, hostile to uprightness, did not tolerate such a god-pleasing life: he raised up a temptation against her and put a demonic longing desire into a young man, and he was in love with Vardeni, the pure virgin. And when she would leave her house to go to church, he would harass her a lot on the road and express his desire to her. So he kept sending many messengers with a promise; this he did over several days. One day the blessed virgin dispatched her maidservant and invited the young man to her house, and he was very happy and started out in delight, thinking that he would fulfill his lust. When he had come, Vardeni was seated at work at her weaving, and she said to the man, “Welcome, sir, brother! Why do you harass me and not permit me to go from my home to church?” The man said to her, “I long for you deeply, and when I look upon you, this longing is like a fire burning in my heart!” The virgin said, “And what good thing do you see in me that you love me so much?” The man said, “Your eyes make me stumble, and longing for you is kindled in me.” When Vardeni heard that her eyes had ensnared the young man, she was holding at the time in her hand the shuttle for her weaving: she struck her eyes and blinded them both. The two pupils of her eyes flowed like water, and she fell on her face. The young man, when he saw what the blessed virgin had done because of him, was struck with terror and repented in his mind: he renounced [the world] and went to the old men of the desert and became a worthy monk, pleasing to Christ. As for the blessed virgin Vardeni, with blinded eyes, she became pleasing to God with piety so severe that the angel of God announced her death to the fathers in the desert: they buried her in a tomb [or coffin] with psalms and a benediction, and many astonishing things happened on the day of her repose.

Share this:

The martyrdom story of Victorinus, Victor, Nicephorus, Claudius, Diodore, Serapion, and Papias (cf. BHO 1245 for Syriac, see here; for Greek here, on Jan 31), set in the time of Decius, offers students of Armenian — at least those with a strong stomach — a worthwhile opportunity for reading practice and vocabulary learning, especially for terms for body parts. Below is the Armenian text from PO 21: 13-14, vocabulary, and my English translation.

Զսրբոյն Բիքտորինոսի հանին զաջոյ ակն, եւ ի մամուլս ջախջախեցին զմարմինն, եւ սրով հատին զամենայն մատունսն ոտիցն եւ ձեռացն։

• հանին pres 3pl հանեմ, հանի to remove, pull out
• աջ, -ոյ, -ու right
• ակն, ական eye
• մամուլ, մամլոց press
• ջախջախեցին aor 3pl ջախջախեմ, -եցի to crush
• սուր, սրոց sword
• հատին aor 3pl հատանեմ, հատի to cut (off)
• մատն, մատին, մատանց finger, toe
• ոտն, ոտին, ոտից foot
• ձեռն, ձեռին, ձեռաց hand

Եւ զսուրբն Վիքտորոս կապեցին ի չորս ցիցս զձեռս եւ զոտս, եւ հատին զլեզուն, եւ քերանօք քերթեցին զամենայն մարմինն։

• կապեցին aor 3pl կապեմ, -եցի to bind, tie
• ցից, ցցոյ stake, post
• լեզու, -ի/-ոյ, -աց tongue
• քերանք (act of) scratching, scraping
• քերթեցին aor 3pl քերթեմ, -եցի to flay, peel off

Եւ զսուրբն Նիկիփորոս պնդեցին ի մեքենայս մինչեվ հոսեաց արիւնն ի քթացն եւ ի բերանոյն եւ յականջացն, եւ ապա կախեցին զհերացն յարմաւենի ծառ։

• պնդեցին aor 3pl պնդեմ, -եցի to strain, tighten
• մեքենայ, -ից machine, device
• հոսեաց aor 3sg հոսեմ, -եցի to flow, gush, stream
• արիւն, արեանց blood
• քիթ, քթաց nose
• բերան, -ոց mouth
• ականջք, -աց ears (plurale tantum; a single ear is ունկն, ունկան)
• կախեցին aor 3pl կախեմ, -եցի to hang, suspend
• հեր, -աց hair
• արմաւենի palm tree
• ծառ, -ոց tree

Եւ զսուրբն Կղաւդիոս խիստ տանջեցին, եւ կախեցին գլխիվայր, եւ աղբ ծխեցին յերեսն. եւ արկին ի հոտոտելիսն քացախ խիստ, եւ ապա կտրեցին զձեռսն եւ զոտսն։

• խիստ harshly, cruelly, severely
• տանջեցին aor 3pl տանջեմ, -եցի to torture
• գլխիվայր head downwards, upside down (< գլուխ, գլխոց head)
• աղբ, -ոց, -ից excrement, dung
• ծխեցին aor 3pl ծխեմ, -եցի to smoke
• երեսք, երեսաց (plurale tantum) face
• արկին aor 3pl արկանեմ, արկի to cast, throw
• հոտոտելիք, -լեաց (plurale tantum) nose
• քացախ, -ոյ vinegar, acid
• կտրեցին aor 3pl կտրեմ, -եցի to cut (off)

Եւ զսուրբն Դիոդորոս յետ բազում չարչարանաց հրով այրեցին։

• չարչարանք, -նաց (plurale tantum) suffering, torment, torture, pain
• հուր, հրոյ fire
• այրեցին aor 3pl այրեմ, -եցի to burn

Եւ զսուրբն Սրապիոն սրով գլխատեցին։

• գլխատեցին aor 3pl գլխատեմ, -եցի to behead, decapitate (< գլուխ, գլխոց head)

Եւ զսուրբն Պապիաս բեւեռեցին ի փայտի, եւ կապեալ վիմաւ ընկեցին ի ծովն։

• բեւեռեցին aor 3pl բեւեռեմ, -եցի to nail (< բեւեռ, -ի, -աց nail)
• փայտ, -ից wood, tree
• կապեալ ptcp կապեմ, -եցի to bind, tie
• վէմ, վիմաց stone, rock
• ընկեցին aor 3pl ընկենում, ըկեցի to throw, cast
• ծով, -ուց sea

Եւ այնպէս կատարեցան ի Քրիստոս։

• կատարեցան aor m/p 3pl կատարեմ, -եցի to finish, end, complete; m/p to die

English’d:

They plucked out Saint Victorinus’ right eye, crushed his body in a press, and cut off all his fingers and toes with the sword. They bound Saint Victor to four stakes with his hands and feet, cut out his tongue, and lacerated his whole body. They pressed Saint Nicephorus in a machine until the blood gushed from his nose, mouth, and ears, and then they hung him from a palm tree. They harshly tortured Saint Claudius, hung him upside down, burned excrement in his face, poured vinegar down his nose, and then they cut off his hands and feet. Saint Diodore, after much suffering, they burned with fire. They beheaded Saint Serapion with the sword. They nailed Saint Papias to a piece of wood and they threw him, bound with a stone, into the sea. And thus they died in Christ.

Share this:

In the story of the saint Domna (cf. BHO 457), who is commemorated on Kałoc’ 22/Dec 30 and is said to have been a young pagan priestess converted to Christianity, there is an instance of her feigned madness to avoid having to interact with the other inhabitants of the prison into which she had been cast. The hagiographer explicitly models her madness on that of David in 1 Sam 21. First, then, here are the relevant verses from the Armenian Bible (Zohrab), followed by the few lines from the synaxarion reading for Domna and her companions (PO 18: 142). As usual, vocabulary is included.

1 Sam 21:13-15

13 եւ այլակերպեաց առաջի ն(ո)ր(ա) զերեսս իւր, եւ պատճառեցա́ւ յաւուր յայնմիկ. եւ կաքաւէ́ր առ դուրս քաղաքին, եւ ծորեցուցանէր զլորձունս իւր ՛ի վ(ե)ր(այ) մօրուաց իւրոց, եւ յափսիթե́րս խաղայր։

• այլակերպեմ, -եցի to transform, change, disguise
• երես, ի, երեսք, -սաց face
• պատճառեմ, -եցի to allege, pretend
• աւուր gen/dat/loc sg աւր day
• այնմիկ gen/dat/loc sg (long form) այն dem adj
• կաքաւեմ, -եցի to dance
• ծորեցուցանեմ, -ուցի to make flow (cf. ծորիմ, -եցայ to trickle, flow, leak)
• լորձունք, -ձանց spit, slobber (n.)
• մօրուք, -րուաց beard
• յապսիթերս on all fours (vel sim.)
• խաղամ, -ացի to play, jump, frolic, joke

14 Եւ ասէ Անքուս ցծառայս իւր. ահա տեսէ́ք զայրն՝ այսահար՝ եւ ընդէ՞ր մուծէք զնա առիս.

• ասեմ, ասացի to say
• ծառայ, -ից servant
• տեսանեմ, տեսի to see
• այր man
• այսահար demon-possessed, demoniac (< այս evil spirit)
• մուծանեմ, -ծի to introduce, bring in

15 միթէ կարօ՞տ ինչ իցեմ ես այսահարօք, զի ածէք զդա այսահարել առաջի իմ. մի́ մտցէ դա ՛ի տուն։

• միթէ is it that…?
• կարօտ, ից in need
• իցեմ pres subj 1sg եմ to be
• ածեմ, ածի to carry, bring
• այսահարիմ, -եցայ to rave, be frantic, act like a madman
• մտանեմ, մտի to enter (aor subj 3sg)
• տուն, տան, տանց home, house, family

From the synaxarion:

Եւ Դոմնա աղախինն Քրիստոսի ի հնարս մտեալ իմաստութեամբ որով կարասցէ զերծանիլ յանօրինացն բնակցութենէ, եւ ըստ մարգարէին Դաւթի այլագունեցաւ դիմօք որպէս այսահար, եւ բանս բարբառէր անպատշաճս։

• աղախին female slave, maidservant
• հնար, -ի, -ք, -րից means, way, utmost diligence, trick
• մտանեմ, մտի to enter
• իմաստութիւն wisdom, understanding
• որով inst sg որ rel pron
• կարեմ, կարացի to be able (aor subj 3sg)
• զերծանիմ, -ծայ to be freed, delivered, escape
• անօրէն, -ինի, -ինաւ unjust, wicked
• բնակցութիւն living together (n.)
• մարգարէ, -ից prophet
• այլագունիմ, -եցայ to turn pale, discolor
• դէմք, դիմաց face
• այսահար demon-possessed, demoniac (< այս evil spirit)
• բան, -ից word
• բարբառիմ, -եցայ to speak, cry out
• անպատշաճ unsuitable, absurd, improper

English’d:

Domna, the maidservant of Christ, having gotten into the means by which knowledge she might be able to escape having to be with the unjust people there, like David the prophet she made her face pale like a demoniac and was crying out absurd expressions.

Bayan’s FT:

La servante du Christ Domna chercha avec sagesse comment elle pourrait éviter la cohabitation des impies, et, à l’exemple du prophète David, elle changea son visage en celui d’un possédé et se mit à proférer des paroles incohérentes.

While the vocabulary between the verses in 1 Sam is not absolutely mimicked in the synaxarion, the writer has nevertheless made the comparison explicit. The following of biblical exemplars, whether explicit or not, is a hallmark of hagiography, and here we have an example of a clear case of explicit imitation of a biblical figure.

And with that, I wish you all a happy year’s end and new year’s beginning!

Share this:

Mainly for students of Armenian, here are two paragraphs from the commemoration of Paul the Solitary (of Thebes; cf. BHO 909-916) in the Armenian Synaxarion for Trē 23/Dec. 1, PO 16: 154-155. As before, I give the text, some glosses and grammatical notes, and Bayan’s French translation.

Եւ յարուցեալ ընթանայր արար ըստ նմանութեան թռչնոյ. եհաս մինչեւ ի տեղին եւ մտեալ յայրն՝ տեսանէ զսուրբն Պօղոս կանգնեալ ի վերայ ծնկացն եւ զձեռս տարածեալ յերկինս։

• յարուցեալ aor ptcp յարուցանեմ, -ցի to raise
• ընթանայր impf 3sg ըթանամ, -ացաց to run
• արար aor 3sg առնեմ to make, do
• նմանութիւն similarity, likeness
• թռչուն, -չնոց bird
• եհաս aor 3sg հասանեմ, -հասի to arrive at, reach
• մտեալ aor ptcp մտանեմ, մտի, մուտ to enter
• այր, -ից cave (dist. from այր man!)
• տեսանէ pres 3sg տեսանեմ, տեսի to see
• կանգնեալ pres ptcp կանգնեմ, -եցի to raise
• ծունկք (also ծունգք) knee (plurale tantum)
• տարածեալ pres ptcp տարածեմ, -եցի to spread, stretch out

Il se releva, se mit à courir précipitamment comme un oiseau, arriva jusqu’à l’endroit, pénétra dans la grotte et aperçut saint Paul dressé sur ses genoux, les bras levés vers le ciel.

Եւ կարծեցեալ եթէ կենդանի եւս իցէ, ուրախ եղեւ յոյժ, եւ կացեալ մերձ՝ ծանեաւ եթէ հանգուցեալ է. պատեաց զնա պատմուճանաւն, եւ եդ առաջի ըստ կարգի քրիստոնէից՝ սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ։

• կարծեցեալ aor ptcp կարծեմ, -եցի to think, believe
• կենդանի alive
• եւս still
• իցէ pres subj 3sg եմ to be
• ուրախ joyful, cheerful
• եղեւ aor 3sg եղանիմ to become
• յոյժ very much, a lot
• կացեալ aor ptcp կամ, կացի to stand, remain, continue
• մերձ near
• ծանեաւ aor 3sg ճանաչեմ, ծանեայ to know (NB! cf. Meillet, Altarm. Elementarbuch § 111)
• հանգուցեալ reposed, dead (aor ptcp հանգուցանեմ to leave to rest, to put, to finish, to bury)
• է pres 3sg եմ to be
• պատեաց aor 3sg պատեմ, -եցի to surround, enclose, gird (wrap up)
• պատմուճան, -աց garment
• եդ aor 3sg դնեմ, եդի to put place
• կարգ, -աց order, rank, arrangement
• սաղմոս, -աց ψαλμός
• օրհնութիւն blessing, doxology, hymn

Il le crut encore en vie et en ressentit une grande joie; mais lorsqu’il s’en fut approché, il reconnut qu’il était décédé. Il l’ensevelit avec le vêtement et l’étendit devant lui, selon la coutume des chrétiens, avec psalmodies et bénédictions.

Եւ տրտմէր յոյժ զի ոչ ունէր ընդ ինքեան բրիչ որով հատեալ զերկիր՝ թաղեսցէ զնա. եւ տարակուսեալ յանձն իւր ասէր. Մեռայց եւ ես մերձ մարմնոյս Պօղոսի։

• տրտմէր impf 3sg տրտնիմ, -եցայ to be grieved, afflicted
• ունէր impf 3sg ունիմ, կալայ (NB!) to have, hold
• ինքեան G/D/L sg ինքն self
• բրիչ, -աց hoe, pickaxe, mattock, etc.
• հատեալ հատանեմ, հատի to cut (> dig)
• թաղեսցէ aor subj 3sg թաղեմ, -եցի to bury
• տարակուսեալ pres ptcp (աա- is a typo in the PO text) տարակուսիմ, -սեցայ to have doubts, hesitate
• անձն, ձին, ձանց person, self
• ասէր impf 3sg ասեմ, ասացի to say
• Մեռայց aor m/p subj 1sg մեռանիմ, -այ to die
• մարմին, -մնոց body

Et il s’attristait beaucoup de ne pas avoir une bêche sous la main, pour creuser le sol et l’inhumer, et se trouvant dans l’embarras, il dit: «Je veux mourir, moi aussi, près du corps de Paul.»

Եւ մինչեռ զայս խորհէր՝ եկեալ երկու առիւծք յանապատէն, եւ մերձ երթեալ՝ լիզուին զոտս ծառային Աստուծոյ, եւ ողբային որպէս բանաւորք։

• խորհէր impf 3sg խորհիմ, -եցայ to think
• եկեալ aor ptcp գամ, եկի to come
• առիւծ, -ոյ/ու, -ոց/ուց lion (for a lion in another Armenian passage from the synaxarion, see here)
• անապատ, -ից, -աց desert
• երթեալ pres ptcp երթամ, չոգայ (NB!) to go, walk
• լիզուին impf 3pl լիզում/լիզանեմ/լիզեմ, լիզի to lick
• ոտն foot
• ծառայ, -ից servant, slave, subject
• ողբային impf 3pl ողբամ, -ացի/ացայ to mourn, lament
• բանաւոր intelligent, rational (λογικός)

Pendant qu’il faisait ces réflexions, deux lions arrivèrent du désert, s’approchèrent, léchèrent les pieds du serviteur de Dieu, et gémirent comme s’ils étaient doués d’intelligence.

Ասէ ցնոսա Անդոն. Վասն որոյ եկեալ էք զհրամայեալսն ձեզ կատարեցէք։

• Ասէ pres 3sg ասեմ, ասացի to say
• էք pres 2pl եմ to be
• հրամայեալ pres ptcp հրամայեմ, -եցի to command
• կատարեցէք aor imv 2pl կատարեմ, -եցի to accomplish, fulfill, perform

Antoine leur dit: «Pourquoi êtes-vous venus? Faites ce qui vous a été ordonné.»

Եւ սկսան ոտիւքն փորել զերկիր, եւ բրեցին ըստ բաւականի թաղմանն, եւ երթեալ առ Անտոնիոս՝ խնդրէին վարձս ըստ վաստակոցն, խոնարհեցուցեալ զգլուխս իւրեանց զի օրհնեսցին ի նմանէ։

• սկսան aor 3pl սկսանիմ/նում, սկսայ to begin
• փորել inf փորեմ, -եցի to dig
• բրեցին aor 3sg բրեմ, բրեցի to dig (cf. բրիչ above)
• բաւական sufficient (ըստ բաւականի tolerably, passably, sufficiently)
• թաղումն burial
• խնդրէին impf 3pl խնդրեմ, -եցի to seek for, ask, demand, claim
• վարձ, -ուց payment, recompense
• վաստակ, -ոց work, labor, trouble
• խոնարհեցուցեալ pres ptcp խոնարհեցուցանեմ, -ուցի to lower (խոնարհ low)
• օրհնեսցին aor m/p subj 3pl օրհնեմ, -եցի to bless (cf. օրհնութիւն above)

Alors ils se mirent à gratter le sol avec les pieds et creusèrent assez pour l’inhumation, puis, venant à Antoine, ils lui demandèrent la rétribution de leur travail, baissant la tête pour être bénis pour lui.

Եւ Անտոնի զձեռս յերկինս համբարձեալ ասէ. Տէր Աստուած՝ որ եւ տերեւ մի ի ծառոյ ոչ անկանի առանց գիտութեան քո եւ հրամանի, տո՛ւր սոցա զպէտս իւրեանց։

• համբարձեալ aor ptcp համբառնամ, համբարձի (NB!) to raise
• տերեւ, -ոց leaf
• ծառ, -ոց tree
• անկանի pres 3sg անկանիմ, անկայ to fall
• գիտութիւն knowledge (գիտեմ, -ացի to know)
• հրաման, -աց command
• տո՛ւր aor imv 2sg տամ, ետու to give
• պէտք, պիտոյից needs (plurale tantum)

Antoine éleva ses bras vers le ciel et dit: «Seigneur Dieu, toi, sans la connaissance et la permission de qui aucune feuille ne tombe de l’arbre, donne à ces lions ce dont ils ont besoin.»

Եւ ձեռամբ նշանակեաց նոցա գնալ դարձեալ յանապատն. եւ գնացին։

• նշանակ, -աց sign, signal (cf. նիշ and նշան, Georgian ნიში and ნიშანი, Middle Persian nīšān, Aramaic nīšā and nīšānā)
• գնալ inf գնամ, գնացի to go
• դարձեալ back, again (with գնալ to return)
• գնացին aor 3pl գնամ

Et il leur fit signe de la main de retourner de nouveau au désert; et ils s’en allèrent.

Share this:

The first Garšūnī manuscript that I remember studying closely is SMMJ 199, a huge manuscript copied in 1733-1734 and now divided into two parts due to its size. Altogether, it is 750 folios long, with 90 distinct longer or shorter hagiographic pieces. Fortunately the colophon has also survived. This colophon, with a few Syriac elements, but mostly in Garšūnī and Arabic, tells us not only the completion date, but the beginning date, where it was copied (and translated), and about its textual basis. It was copied and translated at Dayr al-Zaʿfarān from a Syriac manuscript dated 1490 AG (= 1178/9 CE) “into the Garšūnī language” by the scribe of this manuscript himself, Bišāra of Aleppo.

SMMJ 199B, f. 750v

Among the later notes to the manuscript is one on f. 367v by Yulius, Metr. of Malabar dated 1933.

SMMJ 199a, f. 367v

According to notes on f. 751 of SMMJ 199 B, the manuscript was purchased in Aleppo and donated to Saint Mark’s in 1874.

William Macomber’s catalog of the manuscript for the BYU microfilm project is available here, and the earlier record by Graf is in Oriens Christianus n.s. 3 (1913): 311-327. I am finishing up the new record of the manuscript for HMML’s own catalog now, but here is an alphabetical index that I made some time ago (also in PDF here: SMMJ_199_index). A few more images from the manuscript follow the index.

The stories are alphabetized by the names of the saints (or the miraculous events) themselves. The parenthetical reference to Graf is to vol. 1 of his Geschichte der christlichen arabischen Literatur (Vatican City: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1944)

A
Aaron, 187a-195b (Graf 523)
ʿAbd Al-Maṣīḥ, 651b-657a (Graf 523)
Abel, see below under Martyrs
Abḥai, 513a-524a (Graf 523)
Abraham, 401a-409a (Graf 523)
Abraham of Qidun, 174b-182a (Graf 523)
Abraham of Kashkar, 310a-311b (Graf 523)
Addai, 545b-547a (Graf 524)
Agrippas, see under Lawrence & Agrippas
Andronicus & Athanasia his wife, 153b-156a (Graf 404)
Antonius, 4b-33b (Graf 312)
Arcadius, son of Xenophon, see under Xenophon
Archelides, 138a-142b (Graf 498)
Athanasia, see under Andronicus
Athanasius, 446b-452a (Graf 315)
Awgen, 323a-340a (Graf 525)
Awtil, 166b-171a (Graf 524)

B
Bacchus, see under Sergius & Bacchus
Barbara & Juliana, 714b-716a (Graf 499ff.)
Barsawma, 226a-265b (Graf 524)
Miracles of Basil, 462a-469b (Graf 328)
Basilia, see under Eugenia
Bayt Al-Šuhadāʾ, 313a-323a (Graf 525)
Bishoi, 67a-81a (Graf 539)

C
Children of the rulers of Rome & Antioch, 150b-153b
Christopher the Barbarian, 642a-646b (Graf 500)
Clement of Rome, 440b-443a (Graf 304)
The Invention of the Cross, 412a-414b (Graf 244)
Cyprian & Justa, 494a-498a (Graf 517)
Cyriacus & his mother Julitta, 646b-648b (Graf 500)

D
Daniel of Scetis, 156a-159a (Graf 403)
Daniel & the Virgins, 675a-677b (Graf 403)
Daniel of Ǧabal Galaš, 266a-272a
Dimet, 171b-174b (Graf 525)
Dionysius, see under Peter & Paul
Dometius, see under Maximus

E
Ephrem the Syrian, 453b-462a (Graf 433)
Eugenia, her family, & Basilia, 723a-729b (Graf 501)
Eulogius the stonecutter, 156a-159a (Graf 403)
Eulogius the Egyptian, 390b-400a (Graf 526)
Euphrosune, 689a-693a (Graf 501)
Eupraxia, 677b-684a (Graf 518)
Eustathius, see under Placidus
Evagrius, 362a-363b (Graf 399)

F
Faith, Hope, & Love, & their mother Wisdom, 719a-723a (Graf 513ff.)
Febronia, 729b-737a (Graf 502)
The Forty Martyrs of Sebaste, 570b-574a (Graf 510)

G
George, 578b-582a (Graf 502-504)
Gerasimus, 308a-310a (Graf 408)
Gregory the Illuminator, 484a-494a (Graf 310, 518)
Gregory Thaumaturgus, 479b-484a (Graf 309)

H
Habib, 635b-638b (Graf 526)
Hagna, 718a-719a (Graf 526)
Hilaria, 684b-689a (Graf 526)
The Himyarites, 624b-631b (Graf 516)

I
Ignatius, 437b-439b (Graf 305)
The Image of Christ made by the Jews in Tiberias, 366a-379b (Graf 245)
Invention (of the Cross), see above under Cross
Isaiah of Aleppo, 349b-356a (Graf 528)
Isaiah of Scete, 363b-366a (Graf 403)

J
Jacob, 582a-585b (Graf 504ff.)
Jacob the Anchorite, 272a-277a (Graf 527)
Jacob Baradaeus, 527a-533a
Jacob of Nisibis, 452a-453b (Graf 527)
Jacob the Recluse, 379b-390a (Graf 527)
Jacob of Sarug, 526b-527a (Graf 452)
John the Anchorite, 409a-412a (Graf 527)
John the Baptist, 434a-437b (Graf 506-508)
John Chrysostom, 469b-479b (Graf 353ff)
John of Edessa, see under Paul of Cnidus
John the Evangelist, 422b-434a (Graf 261ff.)
John of Kfar Sanya, 590a-599a (Graf 527)
John of Tella, 533a-545b (Graf 528)
John of the Well, 290b-294a (Graf 527)
John, son of the emperor (John of the Golden Gospel), 142a-146a (Graf 505)
John the Short, 81a-98a (Graf 534)
John, son of Xenophon, see under Xenophon
Juliana, see under Barbara & Juliana
Julianus, 182a-187a (Graf 367)
Justa, see under Cyprian

L
Lawrence & Agrippas, 612b-624b (Graf 528)

M
Macarius, 33b-52a (Graf 395)
Malchus, 340a-349b (Graf 528)
Malchus of Clysma, 280a-282b (Graf 529)
Mamas, his father Theodotus, & his wife Rufina, 648b-651b (Graf 520)
Mari(n)a, 693a-694a (Graf 508)
Mary the martyr, 716a-718a (Graf 528)
Mary the Egyptian, 698b-703a (Graf 508)
Mark of Ǧabal Tarmaq, 110b-114a (Graf 512)
Mark the Merchant, 286b-290a
Martinianus, 277a-278a (Graf 510)
The Holy Martyrs, beginning with Abel, 564b-566b (Graf 528)
The Assumption of the Virgin Mary, 414b-420b (Graf 249-251)
Maximus & Dometius, sons of Emperor Valentinus, 52a-67a (Graf 536)

N
Nicholas, also known as Zakhe, 511a-513a (Graf 511)

O
Onesima & other women, 669a-672a (Graf 529)
Another on Onesima (the same martyr as above), 672a-675a (Graf 529)

P
Pantaleon, 604a-609b (Graf 521)
Pappus, 638b-642a (Graf 529)
Paul of Alexandria, 1b-4b (Graf 512)
Paul (the Apostle), see under Peter & Paul
Paul of Cnidus & John of Edessa, 506a-511a (Graf 529)
Pelagia, 703a-709b (Graf 529)
Peter, 443b-446b (Graf 309)
Peter & Paul, Dionysius’ Letter on the Apostles, 420b-422b (Graf 270)
Pethion, 657a-662a (Graf 529ff)
Petra, 311b-313a (Graf 530)
Pistis, Elpis, Agape, & Sophia, see under Faith et alii
Placidus, also known as Eustathius, 566b-570b (Graf 502)
Plotinus, 498a-506a (Graf 530)

R
Rechab, the sons of, (Rechabites) 282b-286b (Graf 214)
Reuben (Rubil), 162b-166a (Graf 530)
Risha, 146a-150b (in two parts) (Graf 498)
Romanus, 609b-612b (Graf 530)
Rufina, see under Mamas et alii

S
Saba of Alexandria, 278a-280a (Graf 530)
Seleucus, see under Stratonike
Serapion, 114a-132b (Graf 530)
Sergius & Bacchus, 585b-590a (Graf 512)
The Seven Martyrs of Samosata, 599a-604a
The Seven Sleepers of Ephesus, 574a-578b (Graf 512ff.)
Severus (Letter), 524b-526b (Graf 419)
Shenoute, 98a-110b (Graf 463)
Shmona & Gurya, 631b-635b (Graf 530)
Simeon of Kfar ʿĀbdīn, 159a-162b (Graf 530)
Simeon Stylites, 196a-226a (Graf 513)
Simeon the Fool (Salos), 294a-308a (Graf 409)
Stratonike and her fiance Seleucus, 737a-750a (Graf 530)
Susanna, 695b-698a (Graf 530)

T
Thecla & other female martyrs, 709b-714a (Graf 514)
Theodore, martyred in Euchaita, 662a-669a (Graf 514)
Theodotus, father of Mamas, see under Mamas et alii
Theodotus of Amida, 547a-564b

V
A Certain Virgin, 694a-695b
Another Virgin, 698a-698b

X
Xenophon & his sons, John & Arcadius, 132b-137b (Graf 515)

Y
Yareth, 356b-362a (Graf 531)

Z
Zakhe, see under Nicholas

Example of the mise en page. SMMJ 199A, f. 52r.

Scribal note on Mar Malkē. SMMJ 199A, f. 349v.

SMMJ 199A, f. 290v, John of the Well

SMMJ 199B, f. 698v, Mary the Egyptian

SMMJ 199B, f. 703r, Pelagia

Share this:

The passage below comes from near the end of the story of Euphemianus and his son Alexis (aka The Man of God), in K. Kekelidze, Keimena, tom. 1, pp. 161-165; for other languages, cf. BHG 51, BHO 36-44, GCAL I:497-498, and CSCO 298-299. In Kekelidze’s edition, the title runs [Ⴇ~ⴀ ⴋⴐⴚⴑⴀ ႨႪ:] ⴚⴞⴍⴐⴄⴁⴀⴢ ⴄⴅⴔⴄⴋⴈⴀⴌⴄⴑⴈ ⴃⴀ ⴛⴈⴑⴀ ⴋⴈⴑⴈⴑⴀ ⴀⴊⴄⴕⴑⴈⴑⴈ, that is, for March 17, ცხორებაჲ ევფემიანესი და ძისა მისისა ალექსისი, The Life of Euphemianus and his Son Alexis. I give the Greek (from Pereira’s edition in AB 19 [1900], 243-253 [BHG 51]) for convenient comparison, the Georgian text from Kekelidze, my English translation of that, and the same Georgian text broken down into sentences with vocabulary. It will be immediately evident that the Greek and Georgian texts do not match exactly. (In this and other passages is evident a feature of the Greek version that Pereira notes as follows [p. 245, n. 1]: “Les mots d’origine latine, dont nous signalerons en note les plus marquants, sont assez nombreux dans notre texte pour faire croire, sinon que notre légende est traduite du latin, du moins que son auteur était familiarisé avec la langue latine.”)

Ἐγένετο δὲ ὁ καιρὸς τοῦ ἐξελθεῖν αὐτὸν ἐκ τοῦ σώματος, καὶ ἡνίκα ηὐδόκησεν ὁ Κύριος παραλαβεῖν τὴν παραθήκην αὐτοῦ ἐξ αὐτοῦ, εἶπεν πρὸς τὸν παῖδα τὸν ὑπηρετοῦντα αὐτῷ· Ἀδελφέ, φέρε μοι χαρτίον καὶ μελάνην καὶ κάλαμον, Καὶ ἔγραψεν πάντα τὸν βίον αὐτοῦ καὶ τὰ μυστήρια, ἃ εἶχεν μεταξὺ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ τῆς μητρὸς αὐτοῦ καὶ ἃ ἐλάλησεν τῇ νύμφῇ ἐν τῷ γάμῷ, καὶ ὡς ἀπέδωκεν τὸ δακτύλιον αὐτοῦ τὸ χρυσοῦν καὶ τὴν ῥένδαν ἐντετυλιγμένην εἰς πράνδεον καὶ πορφυροῦν, καὶ πάντα τὸν βίον αὐτοῦ ἔγραψεν, ὅπως γνωρίσωσιν αὐτὸν ὅτι αὐτός ἔστιν ὁ υἱὸς αὐτῶν. (Pereira, p. 249)

და იყო ოდეს მოიწია ჟამი მისი ზეცით წოდებისაჲ ო~ლისა მიერ. ჰქ~ა მსახურსა მას თჳსს: ძმაო ჩემო. წარვედ და მომართუ მე ქარტაჲ და მელანი და კალამი და მან მოართუა. ხოლო ალექსი დაწერა ყ~ლი რ~ი რაჲ იყო საქმჱ მისი და ნიშანი ოდეს იგი მისცა ცოლსა სარტყელი და ბეჭედი შარითა წახუეული რ~ი საიდუმლოჲ იყო ყ~ლთა-გან. და იპყრა იადგარი იგი ჴელსა მარჯუენესა: და ეგრეთ შეისუენა ნეტარმან ალექსიმ დღესა კჳრიაკესა჻ (Kekelidze, end of § 6, p. 163)

When the time for his call in heaven from the Lord came, he [Alexis] said to his servant, “My brother, go and bring me paper, ink, and pen,” and he brought it. Then Alexis wrote what his whole story had been and when [as] a sign to his wife [he had given] the belt and the ring wrapped in fine linen, which was a secret from them all, and he grasped the hymnbook [iadgari] in his right hand, and thus the blessed Alexis died on a Sunday.

და იყო ოდეს მოიწია ჟამი მისი ზეცით წოდებისაჲ ო~ლისა მიერ.

• მოწევნა to approach, come near, arrive
• ჟამი time
• ზეცაჲ heaven
• წოდებაჲ call

ჰქ~ა მსახურსა მას თჳსს:

• მსახური servant

ძმაო ჩემო. წარვედ და მომართუ მე ქარტაჲ და მელანი და კალამი და მან მოართუა.

• წარსლვა to go away
• მორთუმა to bring
• ქარტაჲ paper
• მელანი ink
• კალამი pen

ხოლო ალექსი დაწერა ყ~ლი რ~ი რაჲ იყო საქმჱ მისი და ნიშანი ოდეს იგი მისცა ცოლსა სარტყელი და ბეჭედი შარითა წახუეული რ~ი საიდუმლოჲ იყო ყ~ლთა-გან.

• ნიშანი sign, mark
• სარტყელი belt
• ბეჭედი ring
• შარი costly linen
• წახუეული wrapped up (cf. წარხუევა to wrap up)
• საიდუმლოჲ secret

და იპყრა იადგარი იგი ჴელსა მარჯუენესა:

• პყრობა to grasp
• იადგარი hymn-book
• მარჯუენეჲ right (hand)

და ეგრეთ შეისუენა ნეტარმან ალექსიმ დღესა კჳრიაკესა჻

• შესუენება to die

As an appendix, for one parallel among several possible (i.e. the text in other languages), here is the same part of the tale in a Gǝʕǝz version (CSCO 298, pp. 145-146, ed. E. Cerulli), with my translation:

ወሶበ ፡ ርእየ ፡ ቅዱስ ፡ ዘንተ ፡ ራእየ ፡ ተፈሥሐ ፡ ወተኀሥየ ፡ ፈድፋደ ፡ ወይቤሎ ፡ ለውእቱ ፡ ገብር ፡ ዘይትለአኮ ፡ አምጽእ ፡ ሊተ ፡ ክርታሰ ፡ ወማየ ፡ ሕመተ ፡ ወእምይእዜ ፡ ተዐርፍ ፡ እምፃማ ፡ ዚአየ። ወአንከረ ፡ ውእቱ ፡ ገብር ፡ እምነገሩ ፡ ወአምጽአ ፡ ሎቱ ፡ ክርታሰ ፡ ወማየ ፡ ሕመተ። ወጸሐፈ ፡ ቅዱስ ፡ ሙሴ ፡ ብእሴ ፡ እግዚአብሔር ፡ ኵሎ ፡ ገድሎ ፡ እምጥንቱ ፡ እስከ ፡ ተፍጻሜቱ። ወበራብዕ ፡ ዕለት ፡ ነሥአ ፡ ውእቱ ፡ ክርታሰ ፡ ዘጸሐፈ ፡ በእዴሁ ፡ ወአዕረፈ ፡ በዕለተ ፡ እሑድ። ወዓርገት ፡ ነፍሱ ፡ ውስተ ፡ ሰማያት። ወተቀበልዎ ፡ መላእክት ፡ ጻድቃን ፡ ወሰማዕት ፡ ነቢያት ፡ ወሐዋርያት ፡ እንዘ ፡ ይብሉ፤ ሃሌ ፡ ሉያ ፡ ፍርቃን ፡ ለአምላክነ። ወቦአ ፡ ውስተ ፡ ሰማያት።

When the saint saw this vision, he rejoiced and was very glad, and he said to his servant who was assisting him, “Bring me paper and ink, and henceforth shall you rest from labor in my [service].” The servant was surprised at his words and brought him paper and ink. Then the saint, Moses the Man of God, wrote all of his combat from beginning to end. On the fourth day, he took in his hand the paper he had written and he died [lit. rested] on a Sunday. His soul went up to heaven and the angels, the just, the martyrs, the prophets, and the apostles received it, saying, “Halleluia, salvation to our God!” And he entered heaven.