Share this:

Amid the multi-versioned and oft performed corpus of American folk songs is “Mary, Don’t You Weep,” which has in the refrain,

Pharaoh’s army got drownded,

O Mary, don’t weep!

This heilsgeschichtliche intertextuality bridges together — to name only two points in the song’s potential panorama — events in the experience of Mary, Lazarus’ brother (John 11), and a high point at the beginning of the Exodus, the passage through the Red Sea. (See the song, with only two verses, in Sandburg’s American Songbag here.) The imagery of the Red Sea, of course, has often been picked up by the religious who knew the story. Here’s an example from a ps.-Ephremian collection of prayers in Armenian:

Ըկղմեա՛ Տէր՝ զթշնամին իմ որպէս զզօրութիւն փարաւոնի…

Drown, O Lord, my enemy, [as you did] the army of Pharaoh…

Mathews, The Armenian Prayers (Աղօթք) attributed to Ephrem the Syrian, TeCLA 36 (Gorgias, 2014), I.63, pp. 42-43

So for today’s OGPS, here — and the idea to do these verses really did originate in my recollection of the song — are verses 1, 4-5 from Exodus 15, with the song celebrating the event put into the mouth of Moses and the Israelites. These verses are not in the Oshki text, but I give them below (with LXX) from the Jerusalem lectionary:

• JL = Jerusalem lectionary (Paris ms), ed. K. Danelia, S. Č’xenkeli, B. Šavišvili

In addition, I’m including the text from the first Ode (Ex 15) that appears at the end of the Psalter according to the following editions:

• A = Rec. A, ed. Mzek’ala Šaniże
• G= Graz ms, ed. V. Imnaišvili

(Electronic forms of these editions are all available at TITUS.) There are only minor differences between the three texts.

Exodus 15:1

1 Τότε ᾖσεν Μωυσῆς καὶ οἱ υἱοὶ Ισραηλ τὴν ᾠδὴν ταύτην τῷ θεῷ καὶ εἶπαν λέγοντες ῎Αισωμεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται· ἵππον καὶ ἀναβάτην ἔρριψεν εἰς θάλασσαν.

JL1 მას ჟამსა უგალობდეს ძენი ისრაჱლისანი გალობითა ამით: ჴმითა: უგალობდეთ უფალსა, [რამეთუ] დიდებით დი[დებულ არს], ცხენები და მჴედრები შთასთხია ზღუასა.

• უ-გალობ-დ-ეს impf 3pl გალობა to sing
• გალობაჲ song
• ჴმაჲ voice
• უ-გალობ-დ-ე-თ 1pl pres impv (or 1pl pres conj) გალობაჲ to sing
• დიდებული praised, to be praised
• ცხენი horse
• მჴედარი rider, soldier
• შთა-ს-თხი-ა aor 3sg O3 შთათხევა to throw, cast (NB the pl objects here are both in -ებ, so there is no N-pl marker in the verb; see the Excursus below for some other occurrences of the verb)
• ზღუაჲ sea

G1 […] უგალობდეთ უფალსა, რამეთუ დიდებით დიდებულ არს; ცხენები და მჴედრები შთათხია ზღუასა.

A1 […] უგალობდეთ უფალსა, რამეთუ დიდებით დიდებულ არს; ცხენები და მჴედრები შთასთხია ზღუასა.

Exodus 15:4

4 ἅρματα Φαραω καὶ τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἔρριψεν εἰς θάλασσαν, ἐπιλέκτους ἀναβάτας τριστάτας κατεπόντισεν ἐν ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ.

JL4 ეტლები ფარაოისი და ყოველი ერი მისი შთასთხია ზღუასა, რჩეული მჴედარი მთავართაჲ მათ დაანთქა ზღუასა მას მეწამულსა.

• ეტლი wagon, chariot
• რჩეული choice, chosen (i.e. of high quality)
• და-ა-ნთქ-ა aor 3sg და(ნ)თქმა to sink (here causative with -ა-)
• მეწამული red

G4 ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ერი მისი შთათხია ზღუასა, რჩეული მჴედრები მთავართაჲ მათ დაათქა ზღუასა მას მეწამულსა;

A4 ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ერი მისი შთასთხია ზღუასა, რჩეული მჴედრები მთავართაჲ მათ დაათქა ზღუასა მას მეწამულსა;

Exodus 15:5

5 πόντῳ ἐκάλυψεν αὐτούς, κατέδυσαν εἰς βυθὸν ὡσεὶ λίθος.

JL ზღუამან დაფარნა იგინი, დაჴდეს და დაერინეს იგინი სიღრმესა მას უფსკრულთასა, ვითარცა ლოდნი.

• და-ფარ-ნ-ა aor 3sg N დაფარვა to cover
• და-ჴდ-ეს aor 3pl დაჴდომა to go down
• და-ე-რი-ნ-ეს aor pass 3pl დარევა to conquer, overpower, subdue (aor pass 3sg დაერია)
• სიღრმეჲ the deep
• უფსკრული abyss, bottomless
• ლოდნი stone

G5 ზღუამან დაფარნა იგინი, დაჴდეს და დაიძირნეს სიღრმესა მას უფსკრულთასა ვითარცა ლოდნი.

• და-ი-ძირ-ნ-ეს aor pass 3pl დაძირვა to send to the bottom

A5 ზღუამან დაჰფარნა იგინი, დაჴდეს და დაიძირნეს სიღრმესა მას უფსკრულთასა ვითარცა ლოდნი.

Note that for the first verb the agent in Greek is apparently God, but in Georgian it’s the sea. Also notable is that there are two doublets in the second part of the verse: we have two verbs in Georgian where Greek has only κατέδυσαν, and for εἰς βυθὸν there are two related nouns in სიღრმესა მას უფსკრულთასა.

We have another Georgian translation of part of these verses. Verse 4 with the beginning of 5 also appears, slightly differing, in the Georgian version of the Chronicle of George the Monk, § 8, p. 255.1-3:

ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ძალი მისი შთასთხია ზღუასა. რჩეული მჴედრები სამმდგომთაჲ მათ დაანთქა ზღუასა მეწამულსა. ღრმამან დაფარნა იგინი

This agrees with the Mc’xet’a Bible. Here we have ძალი “strength, power, might; army” instead of ერი, სამმდგომთაჲ “officer” (vel sim.) instead of მთავართაჲ, and instead of ზღუამან in verse 5 ღრმამან “deep, the deep” (ღრმაჲ; cf. სიღრმეჲ above).

Excursus on შთათხევა to throw, cast

For a fuller grasp of this verb, here are a few more biblical occurrences. I include the Greek for each quoted Georgian part, but, as you will see, there are places where the two texts are divergent. Here we see a Series I impv and a few more examples of Series II forms to compare with the aor form that appears above.

Ex 1:22

εἰς τὸν ποταμὸν ῥίψατε

Oshki მდინარესა შთასთხევდით

• შთა-ს-თხევ-დი-თ pres impv 2pl O3

Jer 41:7

(48:7) καὶ ἐγένετο εἰσελθόντων αὐτῶν εἰς τὸ μέσον τῆς πόλεως ἔσφαξεν αὐτοὺς εἰς τὸ φρέαρ.

Oshki და იყო რაჟამს შევიდეს იგინი შოვა ქალაქსა, მოწყჳდნა იგინი ისმაელ, და შთასთხინა იგინი ჯურღმულსა მან და კაცთა მათ მისთანათა.

• შთა-ს-თხი-ნ-ა aor 3sg O3 N

(ჯურღმული “well, pit” occurs in other places below)

Dan 6:24

OG (25) καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν ἐρρίφησαν τοῖς λέουσι

Th (25) καὶ εἰς τὸν λάκκον τῶν λεόντων ἐνεβλήθησαν αὐτοὶ καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν

Oshki და შთასთხინეს ჯურღმულსა მას ლომთასა იგინი და ძენი მათნი და ცოლნი მათნი

• შთა-ს-თხი-ნ-ეს aor 3pl O3 N (the Greek is passive, but the Georgian active)

Bel 42

OG καὶ τοὺς αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἐνέβαλεν εἰς τὸν λάκκον

Th καὶ ἀνέσπασεν αὐτόν τοὺς δὲ αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἐνέβαλεν εἰς τὸν λάκκον

Oshki ხოლო ბრალეულნი იგი წარწყმედისა მისისანი შთასთხინა მეფემან ჯურღმულსა მას

• შთა-ს-თხი-ნ-ა (as above)

Mt 13:50

καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων

Adishi და შთასთხინენ იგინი საჴუმილსა მას ცეცხლისასა. მუნ იყოს ტირილი და ღრჭენაჲ კბილთაჲ.

JerLect: და შთასთხინენ იგინი შორის საჴუმილსა მას ცეცხლისასა. მუნ იყოს ტირილი თუალთაჲ და ღრჭენაჲ კბილთაჲ.

• შთა-ს-თხი-ნ-ენ aor conj 3pl O3 N

Share this:

In Sarjveladze-Fähnrich, 960a, s.v. რაკა (and 1167b, s.v. უთჳსესი), the following line is cited from manuscript A-689 (13th cent.), f. 69v, lines 20-23:

კითხვაჲ: რაჲ არს რაკა? მიგებაჲ: სიტყუაჲ სოფლიოჲ, უმშჳდესადრე საგინებელად უთჳსესთა მიმართ მოპოვნებული

Frage: Was ist Raka? Antwort: Ein grobes Wort, den nächsten Angehörigen gegenüber als leiser Tadel gebraucht.

This is a question-and-answer kind of commentary note on the word raka in Mt 5:22. There is probably something analogous in Greek or other scholia, but I have not checked. For this word in Syriac and Jewish Aramaic dialects, see Payne Smith 3973-3974; Brockelmann, LS 1488; DJPA 529b; and for JBA rēqā, DJBA 1078a (only one place cited, no quotation given). For the native lexica, see Bar Bahlul 1915 and the quotations given in Payne Smith.

For this word in this verse, the Syriac versions (S, C, P, H) all have raqqā, Armenian has յիմար (senseless, crazy, silly), and in the Georgian versions, the earlier translations have შესულებულ, but the later, more hellenizing translations have the Aramaic > Greek word რაკა on which the scholion was written. Before returning to the Georgian scholion above, let’s first have a look at parts of this verse in Greek and all of these languages. Note this Georgian vocabulary for below:

გან-(ხ)-უ-რისხ-ნ-ეს 3sg aor conj (the -ნ- is not the pl obj marker) განრისხება to become angry | ცუდად in vain, without cause | შესულებული dumbfounded, stupid | ცოფი crazy, fool

Part 1

• πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ
• kul man d-nergaz ʿal aḥu(h)y iqiʾ
• ամենայն որ բարկանայ եղբաւր իւրում տարապ֊արտուց
• A89/A844 რ(ომე)ლი განხოჳრისხნეს ძმასა თჳსა [ცოჳ]დად
• Ad ყოველი რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად
• PA რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად
• At რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად

Part 2

• ὃς δ’ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ· ῥακά
• kul d-nēmar l-aḥu(h)y raqqā
• որ ասիցէ ցեղբայր իւր յիմար
• A89/A844 რ(ომელმა)ნ ხრქ(ოჳ)ას ძმასა თჳსსა შესოჳლებოჳლ
• Ad რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა: შესულებულ
• PA რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა რაკა
• At რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა რაკა

Part 3

• ὃς δ’ ἂν εἴπῃ· μωρέ
• man d-nēmar lellā (P, H; while S, C have šāṭyā)
• որ ասիցէ ցեղբայր իւր մորոս
• A89/A844 NA
• Ad და რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა: ცოფ
• PA რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა ცოფ
• At რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა ცოფ

So now we return to the scholion given above.

კითხვაჲ: რაჲ არს რაკა? მიგებაჲ: სიტყუაჲ სოფლიოჲ, უმშჳდესადრე საგინებელად უთჳსესთა მიმართ მოპოვნებული

• კითხვაჲ question
• მიგებაჲ answer
• სოფლიოჲ worldly (< სოფელი)
• უმშჳდეს-ად-რე < უმშჳდესი quiet, peaceful, calm adv + -რე a particle meaning “a little, slightly”
• საგინებელად to berate, chide, scold
• უთჳსესი neighbor, nearby person
• მოპოვნებული found

Finally, here is an English translation of the scholion:

Question: What is raka? Answer: An impolite word found [when one wants] to berate one’s neighbor in a slightly gentle way.

That is, according to the scholiast there are harsher, stronger vocatives with which to berate someone, but when just a little verbal aggression is needed, raka is the word to choose!

Share this:

Since we talked about camels here in the last post, here’s a simple verse from elsewhere for our next OGPS.

Mt 23:24 Adishi

წინამძღუარნო ბრმანო, რომელნი დასწურავთ კურნაქსა და აქლემსა შთანსთქამთ!

• წინამძღუარი leader, guide
• ბრმაჲ blind
• და-ს-წურავ-თ pres 2pl O3 დაწურვა to press, sift
• კურნაქი gnat, mosquito, etc.
• შთა-ნ-ს-თქამ-თ pres 2pl O3 შთანთქმა/შთათქმა to swallow, gulp down

For good measure, here’s the Greek and Armenian:

ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διϋλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες.

Առաջնորդք կոյրք, որ զմժղուկս քամէ́ք, եւ զուղտս կլանէք։.

• առաջնորդ, ի, -աց guide, director, leader
• կույր, կուրաց blind
• մժղուկ gnat, mosquito, etc.
• քամեմ, -եցի to press, squeeze, sift
• ուղտ, -ուց camel
• կլանեմ, կլի to swallow, devour (NB aorist form!)

Share this:

This time we turn to the Περί ἀγάπης και ἐγκρατείας — Four Centuries (400 Chapters) on Love and Self-control — of Abba Thalassius (CPG 7848), a contemporary of Maximus the Confessor. The work is made up of 400 sentences on the spiritual life and practice. Given the work’s character as apophthegmatic, it will serve as an excellent text for language learners, whether in Greek, Georgian, or Arabic (on which see GCAL I 406): the whole work is not long, many of the sentences are short and grammatically simple, and there is frequent repetition of certain lexical items.

The Greek text is readily available in (at least) two editions:

• PG 91 col 1427-1470
• Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, vol. 1 (Athens, 1893), pp. 328-341

An edition of the Georgian translation, based chiefly on Athos 49, but with reference to the other two known copies, was published by my friend, Fr. Andrew Boroda (ა. ბოროდა) as an addendum to the Annual Calendar of the Georgian Orthodox Church, 1992 (Tbilisi), pp. 414-483: წმიდა აბბა თალასე „სიყვარულის, მარხვის და სულიერი მოქალაქობის შესახებ‟. The Georgian translation is thought to be the work of George the Hagiorite. At least three manuscripts are known: Athos 49 (early 11th cent.), A55 (11th/12th cent.), and the much later A66 (1710). According to Blake, who cataloged the Georgian Athos manuscripts, the Athos manuscript is the work of George the Hagiorite himself.

Before turning to the Georgian again, note that there is an accessible digitized manuscript of the Greek text in BL Add. 24375, with the saying below (1.12) on ff. 79r-v. It does not differ from the PG and Philokalia editions.

Add MS 24375, f. 79r, bottom

Add MS 24375, f. 79v, top

The PG and Philokalia editions for this sentence read as follows:

δυνατὸς ἀνὴρ ἐκεῖνος ὑπάρχει, ὁ πράξει καὶ γνώσει τὴν κακίαν ἀπελαύνων.

Georgian tr.

ძლიერი კაცი იგი არს, რომელი საქმით და ცნობით და სიტყჳთ და გონებით უკეთურებასა სდევნიდეს.

• ძლიერი strong, able, capable
• საქმეჲ deed, doing; thing
• ცნობაჲ understanding, grasping, recognition, perception
• სიტყუაჲ speech, talking, word(s)
• გონებაჲ thought(s), thinking
• უკეთურებაჲ evil
• ს-დევნ-იდ-ეს pres conj 3sg O3 დევნა to drive out, displace, persecute, chase

An ET of the Georgian:

Able is the man who shall by deed, by knowledge, by word, and by thought drive out evil.

The Georgian version, then, compared with the Greek text of the PG and Phil. editions, has two additional nouns. Note also the Georgian pres conj for Greek pres ptcp.

More to come, I hope, in Old Georgian phrases and sentences from this text, but for now, let this sentence suffice!

Share this:

To file in “unexpected finds”: With no apparent relationship to the rest of the text on the page, the Georgian mxedruli alphabet (along with Armenian) is found in the large outer margin of a Syriac manuscript from Jerusalem containing the Lexicon attributed to Eudochus, &c. (SMMJ 295, perh. 19th cent.).

SMMJ 295, p. 277

Here “Georgian” in Syriac is gergānāytā. The writing begins with ქ, presumably for ქრისტე “Christ!”, and ends with ამ(ე)ნ “Amen”. The handwriting is not bad at all. There is no ჳ between the ტ and უ, but the other four letters obsolete in later Georgian (ჱ, ჲ, ჴ,  ჵ) are here.

Share this:

Today’s selection is actually not Old Georgian, but later, belonging to the corpus of Middle Georgian. In this period, beginning in the 11th and 12th centuries, religious literature continued to be copied and composed, but there is a flowering of secular literature alongside it, in terms of both poetry and prose, very much influenced by Persian literature, with even more than one version of parts of the Šāh-nāma. The most famous product of the period, of course, is Shota Rustaveli‘s (შოთა რუსთაველი) Knight in the Panther’s Skin (ვეფხისტყაოსანი). (On Persian-Georgian contacts see here and here from the Encyclopaedia Iranica.) Students of Georgian language and literature, and well as students of comparative literature generally, would benefit by more accessible studies of these texts and the language used in them. Complete English translations, published alongside Georgian texts, are an obvious need, but a lexicon specifically based on this corpus of literature would be of great value.

The text below comes from the Amirandarejaniani, ascribed to Mose Khoneli (12th cent.). Thankfully, along with a number of other Middle Georgian texts, the edition of I. Lolašvili (1960) is available at TITUS, and there is even an English rendering by R.H. Stevenson: Amiran-Darejaniani: A Cycle of Medieval Georgian Tales traditionally ascribed to Mose Khoneli (Oxford, 1958).

 

The excerpt below comes from Ch. 3 (the numbering is not the same in the ET), p. 303 of Lolašvili’s edition, lines 30-33:

გამოჴდა პატარა ხანი, მოვიდა ნოსარ და კაცი ჰყვა შეპყრობილი. ოდეს მოიყვანა, საკვირველი კაცი იყო: ორი პირი ჰქონდა, ერთი შავი და ერთი — ვითა სისხლი. მით შავითა პირითა სპარსულად უბნობდა და წითლისა ვერა გავიგონეთ რა.

After some time, however, Nosar Nisreli came up: with him he brought a captive — and truly a strange man it was we now beheld! For he had two faces, one black and one blood-red. With the black he spoke Persian and with the red [in some tongue] we could not understand. (ET Stevenson, p. 28)

Vocabulary and grammar notes

• გამო-ჴდ-ა [typo at TITUS გამოჴთა] aor 3s გამოჴდომა to pass, go by
• პატარა a little, short
• ხანი time
• მოვიდა aor 3s მოსლვა to come
• ჰ-ყვ-ა aor 3s ყვება to accompany, follow
• შეპყრობილი captured, captive
• ოდეს when
• მო-ი-ყვან-ა aor 3s მოყვანება to bring (here)
• საკვირველი (საკჳრველი) wonderful, amazing
• ორი პირი numerals with the counted thing in the singular are regular (also the norm in Modern Georgian, see Aronson § 6.6). For an example in Old Georgian: Mt 14:19 Adishi და მოიღო ხუთი იგი პური და ორი თევზი (λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας)
• ჰ-ქონ-და impf 3s ქონება, to have, with the possessor marked by the ჰ- and the thing possessed is the grammatical subject (the vowel in the root, when fully present, is -ო- in Middle and Modern Georgian, but -უ- in earlier Georgian [Old აქუს, Modern აქვს he has (Rayfield et al. 118; cf. Marr-Brière 688 s.v. ქუნ)], although the v.n. ქონებაჲ is in Old Georgian, too: S-F 1279)
• შავი black
• ვითა = ვითარ
• სისხლი blood
• სპარსულად in Persian
• უბნობ-და impf 3s უბნობა to speak
• ვერა = ვერ
• გა-ვ-ი-გონ-ე-თ aor 1pl გაგონება to grasp, recognize

I have previously discussed a passage from another Middle Georgian text, the Visramiani, and there is, I hope, more to come!

Share this:

In a recent post I listed some manuscripts in languages of the Christian east for a homily on the burial of Jesus (CPG 3768), attributed variously to Epiphanius, Anastasius of Sinai, and Cyril of Alexandria. I included the rubric of the homily in a Georgian manuscript in the Borgia collection (№ 4) that Arn. van Lantschoot described in his article, “Le ms. Borgia géorgien 4,” Le Muséon 61 (1948), 75-88, here 80-81. Mainly for its vocabulary, which might be of use to the myriads of Georgian learners, here is the text again:

წმიდათა შოვრის მამისა ჩუენისა ეპიფანე კჳპრელ მთავარებისკოპოსისაჲ. საღმრთოთა ჴორცთა ოჳფლისა ჩუენისა იესოჳ ქრისტჱსთა დაფლვისათჳს: და იოსიფ და ნიკოდიმოსისთჳს: და ჯოჯოხეთს შთასლვისათჳს ოჳფლისა შემდგომად განმაცხოველებელისა ვნებისა მისისა რომელი ესე იკითხვების დიდსა შაბათსა: მამაო გუაკურთხენ:

[Homily] of our father among the saints, Epiphanius of Cyprus, archbishop, on the burial of the divine body of our Lord Jesus Christ, on Joseph and Nicodemus, and on the Lord’s descent into hell after his life-giving Passion, which is read on Great Saturday. Bless us, father!

Vocabulary

• მთავარებისკოპოსი archbishop
• საღმრთოჲ divine (the prefix სა- + ღმერთ- + suffix -ოჲ)
• ჴორცი flesh, body. NB “body” is a plural, as elsewhere, e.g. ხოლო იგი იტყოდა ტაძრად ჴორცთა მათ თჳსთა. (ἐκεῖνος δὲ ἔλεγεν περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος αὐτοῦ)
 Jn 2:21 (Ad); მე ვნებანი იგი უფლისა იესუჲს[ნი] ჴორცთა შინა ჩემთა მიტჳრთვან (ἐγὼ γὰρ τὰ στίγματα τοῦ Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματί μου βαστάζω)
 Gal 6:17 (Xanm)]
• დაფლვაჲ burial
• ჯოჯოხეთი hell
• შთასლვისაჲ descent
• განმაცხოველებელი life-giving, quickening
• ვნებაჲ Passion (the same word, in a different sense, appears in the plural in the verse from Galatians quoted above)
• ი-კითხვ-ები-ს pres pass 3s კითხვა to read (PASS-SIroot-PASS-3SG)
• გუ-ა-კურთხ-ე-ნ aor 2s imv კურთხევა to bless (1PL.OBJ.-CV-SIIroot-2SG.IMP-PL.OBJ)

Share this:

Lexica are only as strong as the properly analyzed corpus on which they are based, and the best lexica give examples for lemmata and sublemmata. One advantage among many of electronic lexica is the possibility of pointing to an almost unlimited number of examples from the corpus to illustrate the meaning in question. Due to size, printed dictionaries must limit the number of examples they give, but, of course, well-chosen examples, even if few, may still serve their purpose well. The large (and expensive) Georgian dictionary of Sarjveladze and Fähnrich (Altgeorgisch-Deutsches Wörterbuch, HdO 8.12 [Leiden: Brill, 2005]) might be even better with more examples, but it already strains the limits of maneuverability for a 8º with more than 1600 pages, and that’s with very minimal margins, something unfortunate for a printed dictionary (or printed books of other kinds, too). Still, the examples, all of which are translated into German, are well chosen: while it may not be your choice for a desert-island book, the examples are instructive and at times, depending on the present mixture of your humors, entertaining. Below is an example I recently stumbled upon while hunting for another word. The line is cited from S-1463 264v and appears in the dictionary on 259b, s.v. გარდმოქართულება “to translate into Georgian”.

ბერძულისაგან გარდმოუქართულებიან ესე თავნი, სომეხთა განმაქიქებელნი

From Greek he has translated into Georgian these chapters brought to light by the Armenians.

[S-F translate it “Er hat diese Werke, die die Armenier entlarven, aus dem Griechischen ins Georgische übersetzt.”]

Vocabulary and remarks

ბერძული Greek

გარდმო-უ-ქართულ-ებ-იან perf. 3p, the CV -უ- marking a 3rd pers. IO (the logical agent from the perspective of some languages), with the usual structure of Old Georgian Series III verbs.

სომეხი Armenian

განმაქიქებელი revealed, brought to light (The word is a participle from განქიქება “to expose, shame, dispraise”; the sense of the verb seems often to be a negative one, and the participle, too, can have a negative meaning. Not having any more context than this sentence, we cannot say with certainty, but the participle here probably means more fully “brought to light [as something bad]”.)

Share this:

Below is a simple sentence from the work known as The Capture of Jerusalem by the Persians in 614, by Antiochos Strategos (bibliography here). The Georgian version was first published by N. Marr in 1909 based on two manuscripts (Jer. 33 and A-70), but another copy (Bodl. Geo. 1) was discovered thereafter, and so the text was again edited and translated (into Latin) by Gérard Garitte as CSCO 202-203, and the Arabic version (two recensions) later appeared with a translation by the same scholar’s pen as CSCO 340-341, 347-348. Before Garitte’s work, excerpts of the Georgian text were translated into English and German by Conybeare and Graf, respectively.

Here is today’s sentence (§ 5.15), with Garitte’s LT:

ვაჲ ბოროტისმოქმედთა და რომელნი მახლობელ მათა იყვნენ.

Vae malefactoribus et iis qui propinqui illis erunt!

The Georgian sentence offers no difficulties, the vocabulary and the syntax both being very simple (but note the difference in case between ბოროტისმოქმედთა and რომელნი). The only words that may not be as readily known to beginners are:

• ბოროტისმოქმედი evil-doer (< ბოროტი and მოქმედება)
• მახლობელი someone close, friend, relative

In English, we might loosely say, “Damn evil-doers and their ilk!”

This short example may be worth memorizing: you never know when you’ll need to say, “Damn the malefactors &c.” in Old Georgian!

Select Bibliography

Conybeare, F.C. “Antiochus Strategos’ Account of the Sack of Jerusalem in A.D. 614.” English Historical Review 25 (1910): 506-13. [Text here.]

Graf, Georg. ”Die Einnahme Jerusalem durch die Perser 614 nach dem Bericht eines Augenzeuger.” Das Heilige Land 67 (1923): 19-29.

Peeters, Paul. ”De Codice hiberico Biliothecae Bodleianae Oxoniensis.” Analecta Bollandiana 31 (1912): 301-318.

________. ”Un nouveau manuscrit arabe du récit de la prise de Jérusalem par les Perses en 614.” Analecta Bollandiana 38 (1920): 137-147.

________.”La prise de Jérusalem par les Perses.” Mélanges de l’Université Saint Joseph 9 (1923-24): 1-42.

Share this:

The passage below comes from near the end of the story of Euphemianus and his son Alexis (aka The Man of God), in K. Kekelidze, Keimena, tom. 1, pp. 161-165; for other languages, cf. BHG 51, BHO 36-44, GCAL I:497-498, and CSCO 298-299. In Kekelidze’s edition, the title runs [Ⴇ~ⴀ ⴋⴐⴚⴑⴀ ႨႪ:] ⴚⴞⴍⴐⴄⴁⴀⴢ ⴄⴅⴔⴄⴋⴈⴀⴌⴄⴑⴈ ⴃⴀ ⴛⴈⴑⴀ ⴋⴈⴑⴈⴑⴀ ⴀⴊⴄⴕⴑⴈⴑⴈ, that is, for March 17, ცხორებაჲ ევფემიანესი და ძისა მისისა ალექსისი, The Life of Euphemianus and his Son Alexis. I give the Greek (from Pereira’s edition in AB 19 [1900], 243-253 [BHG 51]) for convenient comparison, the Georgian text from Kekelidze, my English translation of that, and the same Georgian text broken down into sentences with vocabulary. It will be immediately evident that the Greek and Georgian texts do not match exactly. (In this and other passages is evident a feature of the Greek version that Pereira notes as follows [p. 245, n. 1]: “Les mots d’origine latine, dont nous signalerons en note les plus marquants, sont assez nombreux dans notre texte pour faire croire, sinon que notre légende est traduite du latin, du moins que son auteur était familiarisé avec la langue latine.”)

Ἐγένετο δὲ ὁ καιρὸς τοῦ ἐξελθεῖν αὐτὸν ἐκ τοῦ σώματος, καὶ ἡνίκα ηὐδόκησεν ὁ Κύριος παραλαβεῖν τὴν παραθήκην αὐτοῦ ἐξ αὐτοῦ, εἶπεν πρὸς τὸν παῖδα τὸν ὑπηρετοῦντα αὐτῷ· Ἀδελφέ, φέρε μοι χαρτίον καὶ μελάνην καὶ κάλαμον, Καὶ ἔγραψεν πάντα τὸν βίον αὐτοῦ καὶ τὰ μυστήρια, ἃ εἶχεν μεταξὺ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ τῆς μητρὸς αὐτοῦ καὶ ἃ ἐλάλησεν τῇ νύμφῇ ἐν τῷ γάμῷ, καὶ ὡς ἀπέδωκεν τὸ δακτύλιον αὐτοῦ τὸ χρυσοῦν καὶ τὴν ῥένδαν ἐντετυλιγμένην εἰς πράνδεον καὶ πορφυροῦν, καὶ πάντα τὸν βίον αὐτοῦ ἔγραψεν, ὅπως γνωρίσωσιν αὐτὸν ὅτι αὐτός ἔστιν ὁ υἱὸς αὐτῶν. (Pereira, p. 249)

და იყო ოდეს მოიწია ჟამი მისი ზეცით წოდებისაჲ ო~ლისა მიერ. ჰქ~ა მსახურსა მას თჳსს: ძმაო ჩემო. წარვედ და მომართუ მე ქარტაჲ და მელანი და კალამი და მან მოართუა. ხოლო ალექსი დაწერა ყ~ლი რ~ი რაჲ იყო საქმჱ მისი და ნიშანი ოდეს იგი მისცა ცოლსა სარტყელი და ბეჭედი შარითა წახუეული რ~ი საიდუმლოჲ იყო ყ~ლთა-გან. და იპყრა იადგარი იგი ჴელსა მარჯუენესა: და ეგრეთ შეისუენა ნეტარმან ალექსიმ დღესა კჳრიაკესა჻ (Kekelidze, end of § 6, p. 163)

When the time for his call in heaven from the Lord came, he [Alexis] said to his servant, “My brother, go and bring me paper, ink, and pen,” and he brought it. Then Alexis wrote what his whole story had been and when [as] a sign to his wife [he had given] the belt and the ring wrapped in fine linen, which was a secret from them all, and he grasped the hymnbook [iadgari] in his right hand, and thus the blessed Alexis died on a Sunday.

და იყო ოდეს მოიწია ჟამი მისი ზეცით წოდებისაჲ ო~ლისა მიერ.

• მოწევნა to approach, come near, arrive
• ჟამი time
• ზეცაჲ heaven
• წოდებაჲ call

ჰქ~ა მსახურსა მას თჳსს:

• მსახური servant

ძმაო ჩემო. წარვედ და მომართუ მე ქარტაჲ და მელანი და კალამი და მან მოართუა.

• წარსლვა to go away
• მორთუმა to bring
• ქარტაჲ paper
• მელანი ink
• კალამი pen

ხოლო ალექსი დაწერა ყ~ლი რ~ი რაჲ იყო საქმჱ მისი და ნიშანი ოდეს იგი მისცა ცოლსა სარტყელი და ბეჭედი შარითა წახუეული რ~ი საიდუმლოჲ იყო ყ~ლთა-გან.

• ნიშანი sign, mark
• სარტყელი belt
• ბეჭედი ring
• შარი costly linen
• წახუეული wrapped up (cf. წარხუევა to wrap up)
• საიდუმლოჲ secret

და იპყრა იადგარი იგი ჴელსა მარჯუენესა:

• პყრობა to grasp
• იადგარი hymn-book
• მარჯუენეჲ right (hand)

და ეგრეთ შეისუენა ნეტარმან ალექსიმ დღესა კჳრიაკესა჻

• შესუენება to die

As an appendix, for one parallel among several possible (i.e. the text in other languages), here is the same part of the tale in a Gǝʕǝz version (CSCO 298, pp. 145-146, ed. E. Cerulli), with my translation:

ወሶበ ፡ ርእየ ፡ ቅዱስ ፡ ዘንተ ፡ ራእየ ፡ ተፈሥሐ ፡ ወተኀሥየ ፡ ፈድፋደ ፡ ወይቤሎ ፡ ለውእቱ ፡ ገብር ፡ ዘይትለአኮ ፡ አምጽእ ፡ ሊተ ፡ ክርታሰ ፡ ወማየ ፡ ሕመተ ፡ ወእምይእዜ ፡ ተዐርፍ ፡ እምፃማ ፡ ዚአየ። ወአንከረ ፡ ውእቱ ፡ ገብር ፡ እምነገሩ ፡ ወአምጽአ ፡ ሎቱ ፡ ክርታሰ ፡ ወማየ ፡ ሕመተ። ወጸሐፈ ፡ ቅዱስ ፡ ሙሴ ፡ ብእሴ ፡ እግዚአብሔር ፡ ኵሎ ፡ ገድሎ ፡ እምጥንቱ ፡ እስከ ፡ ተፍጻሜቱ። ወበራብዕ ፡ ዕለት ፡ ነሥአ ፡ ውእቱ ፡ ክርታሰ ፡ ዘጸሐፈ ፡ በእዴሁ ፡ ወአዕረፈ ፡ በዕለተ ፡ እሑድ። ወዓርገት ፡ ነፍሱ ፡ ውስተ ፡ ሰማያት። ወተቀበልዎ ፡ መላእክት ፡ ጻድቃን ፡ ወሰማዕት ፡ ነቢያት ፡ ወሐዋርያት ፡ እንዘ ፡ ይብሉ፤ ሃሌ ፡ ሉያ ፡ ፍርቃን ፡ ለአምላክነ። ወቦአ ፡ ውስተ ፡ ሰማያት።

When the saint saw this vision, he rejoiced and was very glad, and he said to his servant who was assisting him, “Bring me paper and ink, and henceforth shall you rest from labor in my [service].” The servant was surprised at his words and brought him paper and ink. Then the saint, Moses the Man of God, wrote all of his combat from beginning to end. On the fourth day, he took in his hand the paper he had written and he died [lit. rested] on a Sunday. His soul went up to heaven and the angels, the just, the martyrs, the prophets, and the apostles received it, saying, “Halleluia, salvation to our God!” And he entered heaven.