Share this:

The text this time is longer than others in the series, but here is the whole of Physiologus § 13 in Georgian. The Georgian version was published by Marr (in asomtavruli, with Armenian) and later by Gigineišvili and E. Giunašvili. For the Armenian version, published alongside Greek, see Muradyan. Generally on this very widespread work, see here. Alin Suciu has written on a use of the Physiologus in a Coptic lectionary here.

In addition to vocabulary and a few grammatical notes, below I’ve included Graf’s German translation (pp. 100-101).

Bibliography

Gigineišvili, B. and E. Giunašvili, შატბერდის კრებული X საუკუნისა / Шатбердский сборник X века (Tbilisi, 1979), pp. 175-190 (§ 13 on p. 180). Available at TITUS here.

Graf, G. 1925. “Der georgische Physiologus.” Caucasica 2: 93–114.

Marr, N. 1904. Физиолог. Армяно-грузинский извод. Грузинский и армянский тексты, исследование,  издание и перевод. Издания факультета восточных языков Императорского Санкт-Петербургского университета 6. Tbilisi.

Muradyan, G., Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique, Hebrew University Armenian Studies 6 (Louvain, 2005). See here.

In addition, I refer a couple of times below to Gerhard Deeters, Das Kharthwelische Verbum (Leipzig, 1930), where the text of the Physiologus fortunately served for examples.

Text and notes

Here’s an image of Marr’s text:

Marr 1904, pp. 16-17

კეთილად ჰრქ(უ)ა იოვანე ფარისეველთა.

Gut sprach Johannes zu den Pharisäern:

„ნაშობნო ასპიტთანო. ვინ გიჩოჳენა თქ(უე)ნ სივლტოლაჲ რისხვისაჲ. რ(ომელ)ი მოსლვად არს‟.

„Natternbrut! Wer hat euch gezeigt, dem Zorne zu entrinnen, der kommen wird?‟

• ნაშობი born, child
• ასპიტი viper (ἀσπίς)
• გ-ი-ჩოჳენ-ა aor 3sg O2 ჩუენება to show, reveal
• სივლტოლაჲ to flee
• რისხვაჲ wrath
• მოსლვაჲ to come

სახის-მეტყოჳელმან თქ(უ)ა. ასპიტისაჲ.

Der Naturbeschreiber sprach von der Natter:

• სახის-მეტყოჳელი (physiologus) discoverer, investigator (სახეჲ nature + მეტყუელი speaker)

რ(ა)ჟ(ამ)ს მამალი შეეხის დედალსა. პირით მაკნდის. და დედალმან რ(ა)ჟ(ამ)ს შთანთქის თესლი იგი. საოჳრველნი მოჰკოჳეთნის მამალსა მას და განაშოვრნის

Wenn das Männchen das Weibchen berührt, wird dieses durch den Mund trächtig, und wenn das Weibchen den Samen verschlingt, schneidet es dem Männchen die Geschlechtsteile weg und trennt (sie) ab.

• მამალი male
• შე-ე-ხ-ი-ს iter aor 3sg შეხება to touch
• დედალი female
• პირი mouth
• მაკნ-დ-ი-ს iter aor 3sg მაკნება to get pregnant (cf. Fähnrich, Georg. Spr., pp. 242, 248-255 for the -დ- in the aor of this kind of verb)
• შთა-ნთქ-ი-ს iter aor 3sg შთანთქმა to swallow, gulp
• თესლი seed
• საოჳრველი testicle
• მო-ჰ-კოჳეთ-ნ-ის მოკუეთა to cut off (cf. Mt 5:30 Ad მოიკუეთე იგი)
• გან-ა-შოვრ-ნ-ის iter aor 3sg N განშოვრება to remove, eliminate

რ(ა)ჟ(ამ)ს ჰგონიენ მამალსა მას თოჳ შეეხო დედალსა მას. მოჳნქოჳესვე მოკოჳდის მამალი იგი. სიკოჳდილის წინა მრავალჯერ მივიდის. მოვიდის დედლისა მის. და რ(ამეთუ) ვერ დაოჳთმის შეეხის დედალსა [p. 17] მას და მოკოჳდის.

Indem das Männchen wohl weiß: Sobald es das Weibchen berührt, daraufhin stirbt es — so geht und kommt das Männchen vor dem Tode oftmals zu dem Weibchen, und weil es nicht ausharrt, berührt es das Weibchen und stirbt.

• ჰ-გონ-იენ perf 3sg გონება to think, to seem to (indirect verb) (on the form of the verb, cf. Deeters, § 93, where this very sentence is cited, along with the plural ჰგონიედ, from Keimena I 31.29)
• შე-ე-ხ-ო aor 3sg შეხება to touch
• მოჳნქოჳეს-ვე quickly, immediately
• მო-კოჳდ-ი-ს aor iter 3sg მოკუდომა to die
• სიკოჳდილი death
• მრავალჯერ often, frequently
• მი-ვიდ-ი-ს aor iter 3sg მისლვა to go
• მო-ვიდ-ი-ს aor iter 3sg მოსლვა to come
• და-ოჳ-თმ-ი-ს aor iter 3sg დათმობა to be patient

ხოლო დედალსა მას, რამეთუ არა ადგნ მუცელი, რაჲთა-მცა მართუენი იტჳრთნა, რაჟამს აღორძნდიან ლეკუნი იგი, განჴურიტნიან გუერდნი დედისა თჳსისანი და გამოჴდიან და მოკლიან დედაჲ იგი თჳსი და ესრეთ მამა-დედისა მჭამელ არიან.

Aber das Weibchen — weil es keinen Bauch hat, damit es die Jungen trage, — wenn die Jungen wachsen, durchstoßen sie die Seiten ihrer Mutter und töten ihre Mutter, und so sind sie die Verzehrer der Eltern.

• ა-დგ-ნ pres 3sg დგმა to have (see Deeters, § 204, p. 118, where this line is quoted)
• მუცელი belly
• მართუეჲ young (of animals)
• ი-ტჳრთ-ნ-ა aor 3sg ტჳრთვა to bear, raise
• აღ-ორძნ-დ-ი-ან aor iter 3pl აღორძინება to grow
• ლეკუი young animal
• გან-ჴურიტ-ნ-ი-ან aor iter 3pl N განჴურეტა to pierce, bore through
• გუერდი side
• გამო-ჴდ-ი-ან aor iter 3pl გამოჴდომა to come out
• მო-კლ-ი-ან aor iter 3pl მოკლვა to kill
• მამა-დედაჲ father-mother > parents (a dvandva compound)
• მჭამელ eater, consumer

კეთილად ამსგავსნა ფარისეველნი ასპიტთა:

Gut hat er die Pharisäer mit Nattern verglichen.

• ა-მსგავს-ნ-ა aor 3sg N მსგავსება to compare (cf. Lk 13:20 A-89 რასა ხოჳამსგავსო სასოჳფეველი ღ(მრთისა)ჲ  τίνι ὁμοιώσω τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ;)

ვითარცა-სახედ ასპიტმან მამა-დედაჲ მოკლის, ეგრე-ცა ფარისეველთა — მამაჲ საგონებელი, მამაჲ და დედაჲ თჳსი, მაცხოვარი ჩუენი იესუ ქრისტჱ და ეკლესიაჲ. რაჲთა აღესრულოს სივლტოლაჲ რისხვისაჲ მის, რომელი მოსლვად არს?

Gleichwie die Natter die Eltern tötet, so auch die Pharisäer den geistigen Vater, ihren Vater und ihre Mutter, unseren Erlöser Jesus Christus und die Kirche, auf daß erfüllt wird: „zu entrinnen seinem Zorne, der kommen wird‟.

• მოკლის aor iter 3sg მოკლვა to kill
• საგონებელი conceivable
• მაცხოვარი savior
• აღ-ე-სრულ-ო-ს aor conj 3sg აღსრულება to fulfill

ხოლო მამაჲ იგი მათი და დედაჲ მათი ცხოველ არიან უკუნისამდე და იგინი მოწყდეს საუკუნოდ.

Aber ihr Vater und ihre Mutter sind lebend, ewig; und sie (die Pharisäer) kamen um auf ewig.

• ცხოველი living
• უკუნისამდე forever (უკუნი eternity + postposition -მდე until)
• მო-წყდ-ეს aor 3pl მოწყდომა to die out, go extinct, go to waste
• საუკუნოდ evermore (adv of საუკუნოჲ eternal)

Share this:

Some time ago I shared some excerpts in English translation from the Syriac version of the Martyrdom of Christopher. One of my favorite aspects of hagiographic study is the fact that so many texts are available in some form or other in more than one language (an aspect investigated by Paul Peeters and others): translators active in the languages of the Christian east spared little effort in effectively broadcasting these versions across the lands of the eastern Mediterranean, in Africa as far as Nubia and Ethiopia, at least, and along the Silk Road further east (in Syriac, Sogdian, and other languages). An incomplete picture of this translation activity can be seen in the outdated but still essential Bibliotheca hagiographica orientalis (1910), incomplete because of its age, because it reflects only published (as opposed to manuscript) resources, and because not all languages were included, the almost complete absence of Georgian being especially noteworthy. (See the bibliography I am compiling here.) These translated texts offer readers a lot to compare, whether in terms of content — how are the versions different or the same, for example, and why? — or in terms of specific linguistic categories, i.e. within the study of translation technique. Editions and studies of hagiographic text materials often take place along the lines of a single language (whether the original or a translation), less frequently with texts in two languages, but a great many hagiographic texts offer the possibility and promise of multilingual synoptic editions.

That said, nothing so grand here and now: without going into detail about the possible textual relationships of the versions of this story, here is only a short look at an Armenian and Georgian version of the martyrdom-tale, with a bit on Old English at the end. What follows is a single paragraph from the beginning about the saint’s appearance, origins, and first impulse towards martyrdom; the text is from Kekelidze’s edition of the Christopher tale (§ 2) from manuscript Tbilisi A-95, which is thankfully available electronically at TITUS here, along with bitonal, and unfortunately quite small, images of the manuscript itself. Even a quick comparison with the published Greek text (ed. G. van Hooff in the very first issue of AB [1882], this part on pp. 122-123) shows that an exact alignment of the two is impossible, and so, too, with the Armenian (here in Վարք եւ վկայաբանւթիւնք, vol. 2; “dog-headed” in Armenian is շանագլուխ, in case you’re wondering). Here are the beginnings of the aforementioned Armenian and Georgian texts with English translation and, for students of those languages, some lexical and grammatical notes. For comparison, note these synaxarion-readings: Arm. in PO 21: 429-433; Arab. in PO 16: 278-280; Gǝʿǝz in PO 46: 490-493.

Armenian

Եւ էր այր մի Շանագլուխ, գտեալ զնա կոմսի մի ի պատերազնի, եւ ած զնա առ թագաւորն եւ զինուորեցոյց զնա ընդ զօրս իւր. որոյ անուն էր Մարգարիտ։ Եւ տեսեալ զգործս ամպարըշտութեանն՝ խռովէր, եւ շարժեալ սիրտ նորա ի շնորհաց սուրբ Հոգւոյն՝ աղաչէր զԱստուած լինել ձեռնտու եւ օգնական յամենայնի, զի համարձակեսցի խօսել զբանն կենաց նովին բարբառով եւ լեզուաւ, եւ ոչ էր տեղեակ լեզուին։

There was a dog-headed man, whom a count, after having found him in battle, brought him to the king and enlisted him in his army, the name of which was Margarit [Greek ἐν τῷ νουμέρῳ τῶν μαρμαριτῶν]. Having seen the works of wickedness [there], [the dog-headed man] was troubled, and his heart having been moved by the grace of the Holy Spirit, he would ask God to be favorable and assisting in everything, that he might be permitted to speak the word of life with the same language and speech, and he was not skilled in speech.

• գտեալ root ptcp գտանեմ to find
• կոմէս, կոմսի count (< Gr.)
• պատերազն, -ի, -ունք, -աց war, battle, fight, combat
• ած aor 3sg ածեմ, ածի to lead, bring
• զինուորեցոյց aor 3sg զինուորեցուցանեմ, -ուցի to enlist, train as a soldier, arm (analogous to ցուցանեմ to show [aor 1sg ցուցի, 3sg եցոյց], ուսուցանեմ to teach [aor 1sg ուսուցի, 3sg ուսոյց]) (for the root, cf. ultimately Middle Persian zēn, also Aramaic zēnā/zaynā, “weapon”)
• զօր, -ու, -աց army
• տեսեալ root ptcp տեսանեմ, տեսի to see
• գործ, -ոյ work, thing, matter, action
• ամպարըշտութիւն (ամբարշտութիւն) impiety, ungodliness, wickedness
• խռովէր impf 3sg խռովեմ, -եցի to trouble, vex, disturb (here passive)
• շարժեալ root ptcp շարժեմ, -եցի to move, agitate
• սիրտ, սրտից heart
• շնորհ, -ի, -ք, -աց grace, favor, pardon, mercy
• աղաչէր impf 3sg աղաչեմ, -եցի to implore, ask
• լինել inf. լինիմ to become
• ձեռնտու helping, aiding, favorable
• օգնական assisting, aiding
• համարձակեսցի aor subj m/p 3sg համարձակեմ, -եցի to embolden; permit, allow
• խօսել inf խօսիմ, -եցայ to speak, talk
• բան, -ից speech, word, discourse
• կեանք, կենաց life
• նովին inst sg նոյն the same, the very
• բարբառ, -ոյ speech, voice, language, dialect; cry; sound
• լեզու, -ի/-ոյ, -աց tongue, language, speech
• տեղեակ skilled, expert, well-versed

Georgian

იყო ვინმე კაცი მდაბალი და მოშიში ღმრთისაჲ. უცხოთესლთა ნათესავი, და ძაღლის-თავი იყო იგი. რამეთუ იყო იგი სოფლისაგან კაცის-მჭამელთაჲსა ტყუედ მოყვანებული გუნდისა ერთისაგან; და იქცეოდა იგი წინაშე მეფისა, და ნაქმევსა პირისა მისისასა შესცხრებიან. ხოლო ხედვიდა იგი დაჭრასა მას ქრისტიანეთასა და დევნასა ეკლესიათასა. და რამეთუ არა იცოდა მან ჩუენებრი სიტყუაჲ, ამისთჳს ფრიად და მწრაფლ მას-ცა ეგულებოდა მარტჳლობაჲ და ღუაწლი ქრისტჱსათჳს.

There was a certain man, humble and God-fearing, of barbarian stock, and he was dog-headed, since he was from the region of cannibals, brought as a prisoner from a troop. He would spend time before the king, and they enjoyed looking on the appearance of his face. But he noticed with concern the injury being done to the Christians and the persecution of the churches. Since he did not know speech like ours, for this reason he was greatly and quickly desiring martyrdom and a struggle for Christ.

• მდაბალი humble
• უცხოთესლი barbarian
• ნათესავი relative, related
• ძაღლი dog
• მჭამელი eating (კაცის-მჭამელი man-eating, cannibal)
• ტყუეჲ prisoner
• მოყვანებული brought
• გუნდი troop (cf. Middle Persian gund, Armenian գունդ, Aramaic gundā; see Jeffery, Foreign Vocabulary of the Qurʾān, 104-105, and more briefly, Fraenkel, Die aramäischen Fremdwörter im Arabischen, 238-239)
• ი-ქც-ე-ოდ-ა impf 3sg ქცევა to go, move, walk around
• ნაქმევი form, appearance
• პირი face, mouth
• შე-ს-ცხრ-ებ-ი-ან pres 3pl O3 შეცხრომა to take pleasure in, look on fondly
• ხედ-ვ-იდ-ა impf 3sg ხედვა to see, care for, look after
• დაჭრაჲ cutting, hurting
• დევნაჲ persecution
• იცოდა impf 3sg “to know”. An irregular verb, it takes, not only in the aor (3sg იცნა), but also in the impf (as here), subjects in the ergative and objects in the nominative. (This particular irregularity, manifest as such in assuming იცოდა is Series I — it thus being peculiar in having an ergative subject — points to this verb’s complex history, one in which the ending -ოდა has caused a Series II form to be taken as Series I [imperfect].)
• მწრაფლ quick
• ე-გულებ-ოდ-ა impf 3sg (indirect verb) გულება to wish, want
• მარტჳლობაჲ martyrdom (also მარტჳრობაჲ < μάρτυς)
• ღუაწლი struggle

Old English

Finally, and for fun, here is mention of dog-headed people, this time in Egypt, in The Wonders of the East in the famous Old English manuscript, Cotton MS Vitellius A XV, f. 100r (see here), presented essentially as in the manuscript, with a few vocabulary items.

Eac swẏlce þær beoð cende
healf hundingas ða syndon
hatene conopenas hẏ hab-
bað horses mana & eoferes
tuxas & hunda heafda & heo-
ra oruð bið swẏlce fẏres leg
þas land beoð neah ðæm bur-
gu(m) þe beoð eallum worldwe-
lum gefylled þ(æt) is on þa suðhealfe egẏpta-
na landes.

• cennan give birth
• healf-hunding cynocephalus
• syndon = sind are
• hātan to call, name
• eofor wild board (cf. L. aper)
• tux = tusc (NB the variability of cs [x] and sc)
• oroþ breath
• līg, lēg flame
• weorld-wela worldly wealth

BL, Cotton Vitell. A XV, f. 100r

Note that immediately preceding this text is a life of Saint Christopher (ff. 94r-98r; mod. ET here), but it is acephalous (pun intended), and Christopher’s dog-head is not mentioned, it seems, but in the Old English Martyrology (April 28; pp. 66-69 in Herzfeld’s ed.), we find the description on Christopher as above (and as in Syriac), and with vocabulary similar to that of the passage in The Wonders of the East. Herzfeld’s text and modern ET):

…of þære þeode þær men habbað hunda heofod ond of þære eorðan on þære æton men hi selfe. he hæfde hundes heofod, ond his loccas wæron ofer gemet side, ond his eagan scinon swa leohte swa morgensteorra, ond his teð wæron swa scearpe swa eofores tuxas. he wæs gode geleaffull on his heortan, ac he ne mihte sprecan swa mon.

…from the nation where men have the head of a dog and from the country where men devour each other. He had the head of a dog, his locks were exceedingly thick, his eyes shone as brightly as the morning star, and his teeth were as sharp as a boar’s tusk. In his heart he believed in God, but he could not speak like a man.

Share this:

APIB 2, p. 127, rubric for Niketas the Goth, Hoṙi 6/September 15

In the synaxarion for Sept 15, we find in the commemoration of Niketas the Goth (cf. BHG 1339-1340) a brief mention of the famous Ulfilas. As an exercise for students of Armenian, here is the passage from two 17th-century manuscripts, along with vocabulary, followed by some related excerpts from the metaphrastic version of the commemoration.

The knowledge of Ulfilas’ role in the spread of Christianity among the Goths, including the creation of a script for Gothic and the translation of the Bible into Gothic, is well known. Here is a brief statement from Sokrates’ Eccl. hist. (4.33.6, P. Maraval and P. Périchon, Socrate de Constantinople, Histoire ecclésiastique (Livres I-VII), Paris, 2004-2007):

Τότε {δὲ} καὶ Οὐλφίλας ὁ τῶν Γότθων ἐπίσκοπος γράμματα ἐφεῦρεν Γοτθικά, καὶ τὰς θείας γραφὰς εἰς τὴν Γότθων μεταβαλὼν τοὺς βαρβάρους μανθάνειν τὰ θεῖα λόγια παρεσκεύασεν.

See further these resources, some older, some newer, on Ulfilas and Gothic:

• W. Streitberg, Gotisches Elementarbuch, 5/6 ed., Germanische Bibliothek I. Sammlung germanischer Elementar- und Handbücher, I.2 (Heidelberg, 1920) (archive.org)
• J. Wright, A Grammar of the Gothic Language (Oxford, 1957). (Older editions available at archive.org)
• Course from the Univ. of Texas at Austin IE site: http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/gotol-0-X.html
• For more recent works, see the brief annotated bibliography from the same site: http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/gotol-E.html

To return to our Armenian manuscripts, on APIB 1, dated 1637, see also this post. The similar manuscript APIB 2, with APIB 3 a large two-volume manuscript, is dated 1684.

APIB 1, p. 112

Here are the texts from APIB 1 and, for comparison, Bayan’s ed. of a different text in PO (here):

APIB 1 Սո՛ւրբ նիկիտաս է՛ր ի խուժադուժ երկրէն գո՛թացւոց որէ յարեվմուտս ի հիւսիսային կողմն յայնկոյս գետոյն դանուբայ. յամս մեծին կոստանդիանոսի։

• խուժադուժ, -ից barbarous, savage
• արեւմուտք, -մտից the West
• հիւսիսային northern
• կողմն, -մանց side, quarter, region, land
• յայնկոյս over, beyond, on the other side
• գետ, -ոց, -ից river

B Սուրբ վկայն Քրիստոսի Նիկիտաս, էր ի խուժադուժ երկրէն Գոթացւոց, յայնկոյս գետոյն մեծի Դանուբայ, ի ժամանակս մեծի արքային սրբոյն Կոստանդիանոսի։

APIB 1 եւ էր հա՛ւատովն քրիստոնեայ խրատեալ ի մեծէն թէոփիլոսէ գա՛ւթացւոց ե(պիսկոպո)սէն։ Որ էր մի եւ նա. զճ՟ եւ ժը՟ հայրապետացն որ ի նիկիայ։

• հաւատ, -ոյ, -ք, -ոց faith, belief, creed
• խրատեմ, -եցի to admonish, instruct
• NB the spelling of գա՛ւթացւոց for Գոթացոց, a kind of hypercorrection
• զճ՟ եւ ժը՟ = 318, which is fully spelled out below

B Եւ էր խրատեալ եւ ուսեալ զուղղափառ հաւատս քրիստոնէութեան յերանելոյն Թէոփիլոսէ Գոթացոց եպիսկոպոսէն, որ էր մի ի յերեք հարիւր ութ եւ տասնիցն Նիկիոյ առաջին ժողովոյն։

• ուսեալ ուսանիմ, ուսայ, ուսիր to learn, study, be instructed
• ուղղափառ, -աց orthodox
• երեք հարիւր ութ եւ տասնիցն 318 (Meillet, Altarm. Elementarbuch, § 78)
• առաջին, առաջնում, -ջնոյ, -ջնմէ, -ջնոց first, ancient
• ժողով, -ոց assembly, council, synod

And several lines later Ulfilas is mentioned. Here are images from APIB 1 and 2:

APIB 1, p. 112

APIB 2, p. 127 (cont.)

APIB 2, p. 128

The texts, then, from APIB 1 and Bayan are:

APIB 1 Եւ յետ մահուանն թէոփիլոսի. եղեւ եպ(իսկոպո)ս ուրփիլոս յայնմ աշխարհին գո՛թացւոց. եւ գիր եւս արար այնմ լեզուին։ եւ բազմացոյց զքրիստոնեայսն՝ յորոց մի էր եւս ս(ուր)բն նիկիտաս։

• յետ after
• մահ, -ու/-ուան, -ուց death
• եւս also, still, more
• բազմացուցանեմ, -ուցի to enlarge, increase, multiply

B Եւ յետ մահուանն Թէոփիլոսի եղեւ Ուրփիլոս եպիսկոպոս Գոթացւոց, եւ գիրս եւս երեւեցոյց այնմ բարբառոյն եւ ընդարձակագոյն ուսոյց զխուժադուժ ազգն եւ բազմացոյց զքրիստոնէութիւնն, յորոց էր եւ սուրբն Նիկիտաս։

• երեւեցոյց երեւեցուցանեմ, -ուցի to cause to appear, show, produce
• բարբառ, -ոյ speech, language, dialect
• ընդարձակագոյն larger, vast, very long, lengthy
• ուսուցանեմ, ուսուցի to teach, instruct (cf. above ուսանիմ)

Now here are some selections from the metaphrastic version of the hagiography in Greek and Georgian. These texts, rather more detailed than the Armenian above, line up closely, but differ a bit in vocabulary (cf. φίλτρον სარწმუნოებაჲ). The Greek is from PG 115, cols. 705, 708, §§ 1 and 3 (see beginning here) and the Georgian is from Nargiza Goguaże, ძველი ქართული მეტაფრასული კრებულები სექტემბრის საკითხავები, ძველი ქართული მწერლობის ძეგლები 7 (Tbilisi, 1986), this part beginning here at TITUS. Due to the length of these extracts added to the Armenian above, I have been more sparing than usual in the amount of lexical help I have supplied.

From § 1

Ἴσασι πάντες τὸν ποταμὸν Ἴστρον μεγέθει καὶ εὐθηνίᾳ, ὅσα φέρουσι, τὸ περιβόητον ἔχοντα, ὃν καὶ Δανούβιον ἡ ἐπιχώριος οἴδε γλῶττα καλεῖν.

უწყიან ყოველთა მდინარე ისტროჲ სიდიდითა და იეფობითა, რაოდენი მოაქუს მდინარეთა მქონებელი საჩინოებისაჲ, რომლისაჲ დანუბ წოდებაჲ იცის მსოფლიომან ენამან.

• იეფობაჲ abundance
• საჩინოებაჲ distinction, brightness

…

Οὗτος οὖν ὁ θαυμαστὸς Νικήτας, Γοτθικῶν σπερμάτων ἐκφὺς καὶ τιμὴν τὴν πρώτην παρ᾽ ἐκεῖνοις λαχὼν

ამათ გუთთა თესლისაგან საკჳრველი ესე ნიკიტა აღმოეცენა და პირველობისა პატივი ხუდა მათ მიერ.

• თესლი seed
• საკჳრველი wondrous
• აღმოცენება to sprout, grow, come up
• ხუდომა to be bestowed

διά τε τὸ περιφανὲς τοῦ γένους καὶ τὴν ἄλλην τοῦ σώματός τε καὶ τῆς ψυχῆς εὐφυῖαν ὅσην καὶ δεξιότητα, οὐ Γότθου ἦν τὸν βίον, οὐ τοὺς τρόπους, οὐδὲ τὴν πίστιν.

ხოლო ტომთა საჩინოებისათჳსცა და სხჳსა სულისა და ჴორცთა აზნაურებისა და სიმარჯჳსა არა გუთ იყო ცხორებითა, არცა სახითა, არცა სარწმუნოებითა;

• აზნაურებაჲ honor, nobility
• სიმარჯუეჲ goodness, kindness; proficiency

Ἐνίκα γὰρ ἡ μὲν γνώμη τὸ γένος, τὸ δὲ εἰς Χριστὸν φίλτρον τὴν βάρβαρον δόξαν, ὁ δὲ τῶν ἀρετῶν ἔρως τὴν Γότθικὴν ἀκρασίαν καὶ ἀγριότητα.

რამეთუ ცნობაჲ სძლევდა თჳთებასა, ხოლო ქრისტეს მიმართი სარწმუნოებაჲ ბარბაროზებრსა ნებასა და სათნოებათა ტრფიალებაჲ გუთებრივსა უზავ-ველურებასა.

• ძლევა to conquer
• ნებაჲ will, wish
• სათნოებაჲ goodness, virtue
• ტრფიალებაჲ love
• უზავ-ველურებაჲ irreconcilability, unruliness, implacability

From § 3

Οὔρφιλος δὲ διάδοχος μὲν τῶν ἀρχιερατικῶν θεσμῶν ἐχρημάτιζε Θεοφίλου, συμπαρὼν δὲ αὐτῷ πάλαι κατὰ τὴν Νίκαιαν καὶ τὰ ἴσα φρονῶν,

ხოლო ურფილოს იყო მონაცვალე მღდელთმთავრობისა შჯულთა თეოფილესთა, ვითარცა ძუელვე მის თანა ყოფილი ნიკეას და სწორ მზრახვალი მისი,

• მონაცვალეჲ inheriting, inheritor
• სწორი similar, like
• მზრახვალი counseling, advising, speaking

συνήδρευσεν ὕστερον καὶ οἷς ὅτ᾽ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ δευτέρα συνεκροτήθη σύνοδος.

რომელი თანა-მოდასე იქმნა უკუანაჲსკნელ კრებასა მას წმიდასა მსოფლიოდ მეორესა კოსტანტინოპოლის შეკრებულსა.

• თანა-მოდასეჲ similar, like
• უკუანაჲსკნელი last

Οὗτος ἀνὴρ λόγιός τε καὶ νουνεχὴς ὢν, τύπους γραμμάτων καὶ ἀπηχήσεις αὐτῶν τῇ Γότθικῇ συμβαίνοντας ἐξεῦρε φωνῇ·

ამან კაცმან ვითარცა გონიერმან და სიტყჳერმან სახენი ასოთანი და ჴმიანობანი მათნი შესატყჳსად მოუპოვნა გუთთა ენასა,

• ასოჲ letter
• ჴმიანობაჲ pronunciation, sound
• შესატყჳსი corresponding
• მოპოვნება to invent (also, to win, earn)

τούτοις τε τὴν ἱερὰν ἡμῶν Γραφὴν καὶ θεόπνευστον ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος εἰς τὴν Γότθικὴν γλῶσσαν μεταβαλὼν τοὺς ὁμοφίλους ἐκμανθάνειν πάσῃ σπουδῇ παρεσκεύασε.

რომლითა წმიდანი და ღმრთივ სულიერნი წერილნი ჩუენნი ელადელთაგან გუთთა ენად მიცვალებითა ყოველთა თანა-მეტომეთა მისთა მოსწრაფებით სწავლად მოუმზადნა.

• მიცვალებაჲ death (?!)
• თანა-მეტომაჲ compatriot
• მოსწრაფებაჲ effort, striving
• მომზადება to prepare

Share this:

This is our second passage from the Georgian Book of Adam in OGPS, the first being № 26, where some basic data about the text will be found. The text for today is from p. 111.18-27 in the edition (the paragraphs are not numbered in the ed., but they are in Mahé’s FT; these at least roughly correspond to the paragraph numbers in Stone’s ed. and tr. of the Armenian version: see The Penitence of Adam, CSCO 429, p. 4//430, p. 3). Below I give the Georgian text, broken into smaller chunks and accompanied by Mahé’s FT and some vocabulary notes, and finally an ET follows.

ესე რა ესმა ევას, რამეთუ ეშმაკი არს, რომელმანცა აცთუნა იგი, დავარდა იგი წინაშე მისსა,

Quand Ève entendit cela, que c’était le diable qui l’avait trompée, elle tomba devant lui

• ა-ცთუნ-ა aor 3sg ცთუნება to tempt, deceive, seduce
• და-ვარდ-ა aor 3sg დავრდომა to fall down (cf. დავრდომილსა below)

ხოლო ადამს ორ წილ ექმნა სალმობაჲ იგი ევაჲსი, რამეთუ ხედვიდა იგი მას დავრდომილსა ქუეყანასა ზედა ვითარცა მკუდარსა.

et la douleur d’Adam pour Ève en fut doublée, car il la voyait tombée par terre comme une morte.

• წილი part, lot
• სალმობაჲ pain, grief, sorrow
• ხედვ-იდ-ა impf 3sg ხედვა to see
• დავრდომილი fallen down
• მკუდარი dead

შეჭუვნა და თქუა დიდითა კუნესითა, ჴმა-ყო:

Il s’affligea et dit en s’écriant dans un grand gémissement:

• შე-ჭუვნ-ა aor 3sg შეჭუვნება to be/become sad, sorry, sorrowful
• კუნესაჲ moaning, groaning, sighing
• ჴმა-ყო aor 3sg ჴმა-ყოფა to cry out

“ვაჲ შენდა, მბრძოლსა მაგას ჩუენსა, რაჲ ბოროტი გიყავთ შენ, რამეთუ შენითა შეტყუვილითა იყო გამოჴდაჲ ჩუენი სამოთხით.

Malheur à toi, notre ennemi! Quel mal t’avons-nous fait? Car c’est par tes calomnies que s’est produite notre sortie du paradis.

• მბრძოლი fighter, warrior, combatant, enemy
• გ-ი-ყავ-თ aor 1pl O2 ყოფა to do
• შეტყუვილი deception, lying, cheating
• გამოჴდაჲ casting out, chasing away, expulsion
• სამოთხეჲ garden (for this and the previous word, cf. the sentence from Kurc’ikiże, ქართულის ვერსიები აპოკრიფებისა მოციქულთა შესახებ, 31.34-35, cited in Sarjveladze-Fähnrich 147b s.v. გამოჴდაჲ: შენ ჰყავ პირველისა მის კაცისა გამოჴდაჲ სამოთხით “Du hast den ersten Menschen aus dem Paradies verstoßen”)

უკუეთუ ჩუენ განგაგდეთ შენდა ჩუენდა მომართ არს მდურვაჲ შენი?

Est-ce parce que nous t’aurions (fait) chasser que tu as contre nous ta colère?

• გან-გ-ა-გდ-ე-თ aor 1pl O2 განგდება to cast out, throw away
• მდურვაჲ charge, accusation, reproach

ანუ ჩუენ მიერ მოგეძრცუა დიდებაჲ შენი?

Et (serait-ce) par nous que ta gloire t’aurait été ravie?

• მო-გ-ე-ძრცუ-ა aor pass 3sg O2 მოძრცუა (or მოძურცა?) to rob, steal, plunder (words built on the same root, but with a different preverb, include აღძრცჳლი stolen, plundered; აღძურცაჲ plundering; განმძრცუელი robber; განუძრცუელი not plundered, looted; განძრცუაჲ plundering, looting)

ანუ სადამე ჩუენითა შექმნითა ეგრეთ ნაკლულევან ხარ, ანუ ჩუენ ხოლო ვართა დაბადებულნი ღმრთისანი, რამეთუ ჩუენ ხოლო გუბრძავ{თ}?”

Est-ce, en quelque façon, de notre fait que tu es en telle misère? Ou sommes-nous les seules créatures de Dieu, pour que tu nous combattes seuls?

• სადამე sometime, anytime, once, soon
• შექმნაჲ making, causing
• ნაკლულევანი lacking, incomplete, poor
• ვ-არ-თ-ა pres 1pl ყოფა to be + interr. particle
• დაბადებული created, creature, creation
• გუ-ბრძავ{-თ} K’urc’ikiże’s text has გუბრძავთ (variant given in A: გვბძავთ; not helpful), and Mahé translates this sentence: “Est-ce, en quelque façon, de notre fait que tu es en telle misère? Ou sommes-nous les seules créatures de Dieu, pour que tu nous combattes seuls?” The Armenian (ed. Stone) has for the last part of the sentence զի մարտնչիս ընդ մեզ ի տարապարտուց “that you fight with us for no reason” (the Latin [ed. Meyer], textually unrelated directly, of course, has quid persequeris nos, inimice, usque ad mortem impie et invidiose?) On the basis of the Armenian, we would expect the Georgian verb to be pres 2sg O1pl, that is, გუბრძავ (with no -თ). The form as given in the edition can only be analyzed as pres 2pl O1pl, a plural subject does not fit the context. An unheralded shift to second-person plural with the devil and his fallen angels in view seems unlikely. (Pres 1pl O2 would be გბრძავთ.) So the -თ, which can only mark the number of the subject, must be an error, and indeed Mahé (p. 234) notes that we should read გუბრძავ, not გუბრძავთ.

(Many thanks to Kevin Tuite and Jost Gippert for discussing the last verb form with me.)

Here is an English translation of the passage:

When Eve heard that it was the devil who had deceived her, she fell down before him, but Eve’s sorrow was doubled for Adam, for he was seeing her fallen down like a corpse. He was sad and said with great sorrow, he cried out, “Damn you, enemy of ours! What evil have we done to you that our expulsion from the garden was due to your deception? If we have cast you out, is this the reason for your reproach against us? Or has your glory been stolen by us? Or are you somehow by our doing lacking something, or are we alone God’s creations that you are fighting only against us?”

Share this:

Amid the multi-versioned and oft performed corpus of American folk songs is “Mary, Don’t You Weep,” which has in the refrain,

Pharaoh’s army got drownded,

O Mary, don’t weep!

This heilsgeschichtliche intertextuality bridges together — to name only two points in the song’s potential panorama — events in the experience of Mary, Lazarus’ brother (John 11), and a high point at the beginning of the Exodus, the passage through the Red Sea. (See the song, with only two verses, in Sandburg’s American Songbag here.) The imagery of the Red Sea, of course, has often been picked up by the religious who knew the story. Here’s an example from a ps.-Ephremian collection of prayers in Armenian:

Ըկղմեա՛ Տէր՝ զթշնամին իմ որպէս զզօրութիւն փարաւոնի…

Drown, O Lord, my enemy, [as you did] the army of Pharaoh…

Mathews, The Armenian Prayers (Աղօթք) attributed to Ephrem the Syrian, TeCLA 36 (Gorgias, 2014), I.63, pp. 42-43

So for today’s OGPS, here — and the idea to do these verses really did originate in my recollection of the song — are verses 1, 4-5 from Exodus 15, with the song celebrating the event put into the mouth of Moses and the Israelites. These verses are not in the Oshki text, but I give them below (with LXX) from the Jerusalem lectionary:

• JL = Jerusalem lectionary (Paris ms), ed. K. Danelia, S. Č’xenkeli, B. Šavišvili

In addition, I’m including the text from the first Ode (Ex 15) that appears at the end of the Psalter according to the following editions:

• A = Rec. A, ed. Mzek’ala Šaniże
• G= Graz ms, ed. V. Imnaišvili

(Electronic forms of these editions are all available at TITUS.) There are only minor differences between the three texts.

Exodus 15:1

1 Τότε ᾖσεν Μωυσῆς καὶ οἱ υἱοὶ Ισραηλ τὴν ᾠδὴν ταύτην τῷ θεῷ καὶ εἶπαν λέγοντες ῎Αισωμεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται· ἵππον καὶ ἀναβάτην ἔρριψεν εἰς θάλασσαν.

JL1 მას ჟამსა უგალობდეს ძენი ისრაჱლისანი გალობითა ამით: ჴმითა: უგალობდეთ უფალსა, [რამეთუ] დიდებით დი[დებულ არს], ცხენები და მჴედრები შთასთხია ზღუასა.

• უ-გალობ-დ-ეს impf 3pl გალობა to sing
• გალობაჲ song
• ჴმაჲ voice
• უ-გალობ-დ-ე-თ 1pl pres impv (or 1pl pres conj) გალობაჲ to sing
• დიდებული praised, to be praised
• ცხენი horse
• მჴედარი rider, soldier
• შთა-ს-თხი-ა aor 3sg O3 შთათხევა to throw, cast (NB the pl objects here are both in -ებ, so there is no N-pl marker in the verb; see the Excursus below for some other occurrences of the verb)
• ზღუაჲ sea

G1 […] უგალობდეთ უფალსა, რამეთუ დიდებით დიდებულ არს; ცხენები და მჴედრები შთათხია ზღუასა.

A1 […] უგალობდეთ უფალსა, რამეთუ დიდებით დიდებულ არს; ცხენები და მჴედრები შთასთხია ზღუასა.

Exodus 15:4

4 ἅρματα Φαραω καὶ τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἔρριψεν εἰς θάλασσαν, ἐπιλέκτους ἀναβάτας τριστάτας κατεπόντισεν ἐν ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ.

JL4 ეტლები ფარაოისი და ყოველი ერი მისი შთასთხია ზღუასა, რჩეული მჴედარი მთავართაჲ მათ დაანთქა ზღუასა მას მეწამულსა.

• ეტლი wagon, chariot
• რჩეული choice, chosen (i.e. of high quality)
• და-ა-ნთქ-ა aor 3sg და(ნ)თქმა to sink (here causative with -ა-)
• მეწამული red

G4 ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ერი მისი შთათხია ზღუასა, რჩეული მჴედრები მთავართაჲ მათ დაათქა ზღუასა მას მეწამულსა;

A4 ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ერი მისი შთასთხია ზღუასა, რჩეული მჴედრები მთავართაჲ მათ დაათქა ზღუასა მას მეწამულსა;

Exodus 15:5

5 πόντῳ ἐκάλυψεν αὐτούς, κατέδυσαν εἰς βυθὸν ὡσεὶ λίθος.

JL ზღუამან დაფარნა იგინი, დაჴდეს და დაერინეს იგინი სიღრმესა მას უფსკრულთასა, ვითარცა ლოდნი.

• და-ფარ-ნ-ა aor 3sg N დაფარვა to cover
• და-ჴდ-ეს aor 3pl დაჴდომა to go down
• და-ე-რი-ნ-ეს aor pass 3pl დარევა to conquer, overpower, subdue (aor pass 3sg დაერია)
• სიღრმეჲ the deep
• უფსკრული abyss, bottomless
• ლოდნი stone

G5 ზღუამან დაფარნა იგინი, დაჴდეს და დაიძირნეს სიღრმესა მას უფსკრულთასა ვითარცა ლოდნი.

• და-ი-ძირ-ნ-ეს aor pass 3pl დაძირვა to send to the bottom

A5 ზღუამან დაჰფარნა იგინი, დაჴდეს და დაიძირნეს სიღრმესა მას უფსკრულთასა ვითარცა ლოდნი.

Note that for the first verb the agent in Greek is apparently God, but in Georgian it’s the sea. Also notable is that there are two doublets in the second part of the verse: we have two verbs in Georgian where Greek has only κατέδυσαν, and for εἰς βυθὸν there are two related nouns in სიღრმესა მას უფსკრულთასა.

We have another Georgian translation of part of these verses. Verse 4 with the beginning of 5 also appears, slightly differing, in the Georgian version of the Chronicle of George the Monk, § 8, p. 255.1-3:

ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ძალი მისი შთასთხია ზღუასა. რჩეული მჴედრები სამმდგომთაჲ მათ დაანთქა ზღუასა მეწამულსა. ღრმამან დაფარნა იგინი

This agrees with the Mc’xet’a Bible. Here we have ძალი “strength, power, might; army” instead of ერი, სამმდგომთაჲ “officer” (vel sim.) instead of მთავართაჲ, and instead of ზღუამან in verse 5 ღრმამან “deep, the deep” (ღრმაჲ; cf. სიღრმეჲ above).

Excursus on შთათხევა to throw, cast

For a fuller grasp of this verb, here are a few more biblical occurrences. I include the Greek for each quoted Georgian part, but, as you will see, there are places where the two texts are divergent. Here we see a Series I impv and a few more examples of Series II forms to compare with the aor form that appears above.

Ex 1:22

εἰς τὸν ποταμὸν ῥίψατε

Oshki მდინარესა შთასთხევდით

• შთა-ს-თხევ-დი-თ pres impv 2pl O3

Jer 41:7

(48:7) καὶ ἐγένετο εἰσελθόντων αὐτῶν εἰς τὸ μέσον τῆς πόλεως ἔσφαξεν αὐτοὺς εἰς τὸ φρέαρ.

Oshki და იყო რაჟამს შევიდეს იგინი შოვა ქალაქსა, მოწყჳდნა იგინი ისმაელ, და შთასთხინა იგინი ჯურღმულსა მან და კაცთა მათ მისთანათა.

• შთა-ს-თხი-ნ-ა aor 3sg O3 N

(ჯურღმული “well, pit” occurs in other places below)

Dan 6:24

OG (25) καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν ἐρρίφησαν τοῖς λέουσι

Th (25) καὶ εἰς τὸν λάκκον τῶν λεόντων ἐνεβλήθησαν αὐτοὶ καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν

Oshki და შთასთხინეს ჯურღმულსა მას ლომთასა იგინი და ძენი მათნი და ცოლნი მათნი

• შთა-ს-თხი-ნ-ეს aor 3pl O3 N (the Greek is passive, but the Georgian active)

Bel 42

OG καὶ τοὺς αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἐνέβαλεν εἰς τὸν λάκκον

Th καὶ ἀνέσπασεν αὐτόν τοὺς δὲ αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἐνέβαλεν εἰς τὸν λάκκον

Oshki ხოლო ბრალეულნი იგი წარწყმედისა მისისანი შთასთხინა მეფემან ჯურღმულსა მას

• შთა-ს-თხი-ნ-ა (as above)

Mt 13:50

καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων

Adishi და შთასთხინენ იგინი საჴუმილსა მას ცეცხლისასა. მუნ იყოს ტირილი და ღრჭენაჲ კბილთაჲ.

JerLect: და შთასთხინენ იგინი შორის საჴუმილსა მას ცეცხლისასა. მუნ იყოს ტირილი თუალთაჲ და ღრჭენაჲ კბილთაჲ.

• შთა-ს-თხი-ნ-ენ aor conj 3pl O3 N

Share this:

While reading in the Gospel of Mark in Old Georgian (Adishi) recently, I came across the words არღარა გაქუნს სარწმუნოებაჲ? (Mk 4:40) Since I knew the story and also had the Greek New Testament open beside me, I knew the text there was οὔπω ἔχετε πίστιν. In the verb გაქუნს I recognized ა-ქუ-ს “to have”, a so-called indirect verb, which for this verb has the possessor marked with the series of prefixes that are also used to mark Georgian objects in other instances (O1 მ-, O2 გ-, etc.) and the thing possessed in the nominative case. This Georgian verb is perhaps first retrieved mentally as the present, აქუს “he has”. But what about the -ნ- in our form, particularly the combination -ნ-ს?

First, let’s look at some other forms of the verb. For accessibility and clarity, we will use examples from the Gospels, in this case all from the Adishi text (available at TITUS). The pres has -ქუ-, as in მ-ა-ქუს I have, გ-ა-ქუს you have, etc.

Lk 7:40
Σίμων, ἔχω σοί τι εἰπεῖν
სიმონ, მაქუს რაჲმე სიტყუად შენდა

Mk 9:50
ἔχετε ἐν ἑαυτοῖς ἅλα
გაქუს თქუენ მარილი

Lk 18:22
πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον
ყოველი, რაჲ გაქუს, განყიდე

Jn 19:7
ἡμεῖς νόμον ἔχομεν
ჩუენ შჯული გუაქუს

The impf has -ქუნ-, as in X-ა-ქუნ-დ-ა:

Lk 19:20
ἰδοῦ ἡ μνᾶ σου ἣν εἶχον ἀποκειμένην ἐν σουδαρίῳ
უფალო, აჰა, ვეცხლი შენი, რომელი მაქუნდა დაკრძალული სუდარსა

Jn 9:41
οὐκ ἂν εἴχετε ἁμαρτίαν
ცოდვაჲმცა არა გაქუნდა

Mt 18:25
μὴ ἔχοντος δὲ αὐτοῦ ἀποδοῦναι
და ვითარ არარაჲ აქუნდა გარდაჴდად

For the -ნ-, NB also ქონებაჲ “(the fact of) having, possessing” and derivatives (Sarjveladze and Fähnrich, Altgeorgisch-Deutsches Wörterbuch, p. 1279). In addition, when the possessed thing is plural, we have (with third person possessor) ჰ-ქონ-ან, also showing the loss of the version vowel ა-. Kevin Tuite (p.c.) points out a sentence illustrating both forms (singular possessed and plural possessed):

Sinai Mravaltavi, p. 167.35-36 (at TITUS here)

პეტრეს კლიტენი ჰქონან ცათა სასუფეველისანი და ბრძანებაჲ აქუს
Peter has the keys of the kingdom of heaven, and has the command.

Now for some forms in various persons with ა-ქუნ-ს:

Mt 14:17
οὐχ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας
არა გუაქუნს აქა, გარნა ხუთი პური და ორი თევზი

Mt 15:32
οὐχ ἔχουσιν τί φάγωσιν
არაჲ აქუნს, რაჲმცა ჭამეს

Mt 15:34
πόσους ἄρτους ἔχετε;
რაოდენი პური გაქუნს აქა?

Mt 21:26
πάντες γὰρ ὡς προφήτην ἔχουσιν τὸν Ἰωάννην
რამეთუ იოვანე ყოველთა წინაწარმეტყუელად აქუს (variant: აქუნს)

Mt 27:65
ἔχετε κοθστωδίαν
გაქუნს თქუენ დასი

Lk 5:24
ὅτι υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐξουσίαν ἔχει ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας
რამეთუ ჴელმწიფებაჲ აქუნს ძესა კაცისასა ქუეყანასა ზედა მიტევებად ცოდვათა

Lk 12:19
ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά
სულო, გაქუნს ყოველი კეთილი დაუნჯებული მრავალთა წელთაჲ

And finally, our sentence that started this inquiry:

Mk 4:40
οὔπω ἔχετε πίστιν;
არღარა გაქუნს სარწმუნოებაჲ

These all have present meaning and they all translate a Greek present. (მ-/გ-/გუ-)აქუნს would seem to be, then, an allomorph of (მ-/გ-/გუ-)აქუს with the -ნ- of the root kept intact.

(Very many thanks to Kevin Tuite for discussing some of these forms with me.)

Share this:

Today’s lines are from the Gospel: the demoniac’s words of recognition to Jesus in Lk 4:34. The Georgian is straightforward, but first, here’s the Greek:

ἔα, τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; ἦλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ.

On ἔα, an exclamation especially common in Greek drama, see LSJ here; some translators, however, ancient (e.g. Peshitta, Harqlean, Armenian,* Vulgate) and modern (e.g. KJV), have taken the word to be the pres impv 2sg of ἐᾶν, spelled (and accented) the same way. For the Hebrew Vorlage (מה לי ולך) of τί ἐμοὶ/ἡμῖν καὶ σοί (cf. Lk 8:28, Jn 2:4), cf. Jdg 11:12, 1 Kgs 17:18, 2 Kgs 3:13; Hos 14:9 (Eng 14:8), 2 Chr 35:21.

Here’s the Georgian Adishi text:

ეჰა, რაჲ არს ჩემი და შენი, იესუ ნაზორეველო? მოხუედ წარწყმედად ჩუენდა, გიცით შენ, ვინ ხარ წმიდაჲ ეგე ღმრთისაჲ.

• ეჰა An exclamation, this Georgian version, along with the Pre-Athonite and Giorgi’s, thus standing apart from both Syriac and Armenian.
• მო-ხ-უედ aor 2sg მოსლვა to come
• წარწყმედა to destroy
• გ-ი-ც-ი-თ pres 1pl O2 ცოდნა to know (cf. Aronson, §9.1.4)

*The Armenian in Künzle’s ed. is թուղացո՛; the Zohrab Bible has the spelling թուլացո՛. In either case, it’s aor impv 2sg թուղ/լացուցանեմ, թուղ/լացուցի to let, permit, relax, loosen (cf. Nor Baṙgirk’ 1: 821a-b, Künzle, 2: 277).

Share this:

Celebrated on 3 Navasard/13 August is Grigor Vkayasēr/Martyrophile/Martyr-lover, so here are a few lines on him from Bayan’s edition of the synaxarion, along with vocabulary and grammar notes and an English translation. This Grigor was consecrated Catholicos in 1065, but held the office only briefly, preferring to dedicate his life instead to study, travel, and translation. For a few works on Grigor, see R.W. Thomson, A Bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD, Corpus Christianorum (Turnhout, 1995), p. 136, and the “Supplement,” Le Muséon 120 (2007): 190.

Bayan’s Armenian text and French translation are in PO 5. The page numbers from which these lines come are indicated below.

page 364

Գրիգորիոս Վկայասէրն որդի էր Գրիգորի Մագիստրոսի եւ էր անուն նորա ի ծնողացն Վահրամ որ է անձրեւ։

• ծնող, -աց parent, father, mother
• անձրեւ, -ի, -ոյ, -աց rain
• Վահրամ On this common name, see F. Justi, Iranisches Namenbuch (Marburg, 1895), 361-365. For what it’s worth, “rain” in Middle Persian is wārān (NP bārān). (Generally on Iranian names in Armenian, see R. Schmitt in Encyclopaedia Iranica here.)

Gregory the Martyr-lover was the son of Gregory Magistros, and his name [as given] by his parents was Vahram, which means [lit. is] rain.

Grégoire le Martyrophile était le fils de Grégoire Magistros, le nom que ses parents lui avait donné était Vahram, c’est-à-dire pluie.

*************************

Եւ իբրեւ ձեռնադրեցաւ կաթողիկոս անուանեցաւ Գրիգորիս որ է հսկող եւ արթուն…

• ձեռնադրեցաւ aor m/p 3sg ձեռնադրեմ, -եցի to ordain
• անուանեցաւ aor m/p 3sg անուանեմ, -եցի to name, call
• հսկող nomen agentis (Meillet, Altarm. Elementarbuch, § 31b) հսկեմ, -եցի to watch, stay awake, keep vigil
• արթուն, -թնոց watchful, vigilant

And when he was ordained Catholicos, he was called Gregory, which meant [lit. was] vigilant and watcher…

Lorsqu’il fut sacré Catholicos, il prit le nom de Grigoris, qui signifie éveillé, vigilant…

*************************

page 365

եւ զի էր սիրող վկայից Քրիստոսի, մեծարէր եւ առնէր զյիշատակս նոցա անխափան

• սիրող nomen agentis սիրեմ, -եցի to love
• մեծարէր impf 3sg մեծարեմ, -եցի to respect, honor, venerate
• առնէր impf 3sg առբեմ, արարի to make, do
• անխափան without ceasing, continually

And since he was a lover of the martyrs of Christ, he would honor and commemorate them continually,

Comme il aimait les martyrs du Christ, il les honorait et célébrait incessamment leur mémoire;

*************************

եւ կարգէր տօնից նոցա գիրս մարգարէականս եւ առաքելականս եւ աւետարանս խորհրդաւորս։

• կարգէր impf 3sg կարգեմ, -եցի to arrange, fix, assign, establish, institute
• տօն, -ից feast, celebration
• գիր, գրոց writing, letter(s), book, literature
• մարգարէական prophetic (մարգարէ, -ից prophet)
• առաքելական apostolic (առաքել, -ելոց apostle, emissary)
• աւետարան, -աց Gospel
• խորհրդաւոր mysterious, symbolic (խորհուրդ, -հրդեան/-դի, -հրդոց mystery, symbol, sacrament, thought, imagination, idea, counsel)

and he would arrange the [readings of] the mystery-laden prophetic, apostolic, and Gospel writings for their feast-days.

il institua pour leurs jours de fête, des lectures des prophètes, des apôtres et de l’évangile, bien appropriés.

*************************

Կամեցաւ գնալ ի Կոստանտդինուպօլիս զի թարգմանեսցէ զպատմութիւնս սրբոցն եւ զճառս ներբողականս, որ ոչ գտանիւր առ մեզ հայ լեզուով եւ գրով։

• կամեցաւ aor 3sg կամիմ, -եցայ to will, intend
• գնալ inf գնամ, -ացի to go
• թարգմանեսցէ aor subj 3sg թարգմանեմ, -եցի to translate
• պատմութիւն history, tale, account, narration
• ճառ, -ից discourse, sermon, treatise, homily
• ներբողական panegyric, eulogistic (ներբողեմ, -եցի to eulogize, praise)
• գտանիւր impf p 3sg (post-classical: see Meillet, §105b) գտանեմ, գտի (aor 3sg եգիտ) to find
• լեզու, -ի/-ոյ, -աց language, tongue

He wished to go to Constantinople that he might translate the stories of the saints and eulogistic discourses which were not found among us in Armenian language and writing.

Il voulut se rendre à Constantinople pour y traduire les des saints et les homélies qui ne se trouvaient point chez nous en langue et caractères arméniens.

Share this:

In Sarjveladze-Fähnrich, 960a, s.v. რაკა (and 1167b, s.v. უთჳსესი), the following line is cited from manuscript A-689 (13th cent.), f. 69v, lines 20-23:

კითხვაჲ: რაჲ არს რაკა? მიგებაჲ: სიტყუაჲ სოფლიოჲ, უმშჳდესადრე საგინებელად უთჳსესთა მიმართ მოპოვნებული

Frage: Was ist Raka? Antwort: Ein grobes Wort, den nächsten Angehörigen gegenüber als leiser Tadel gebraucht.

This is a question-and-answer kind of commentary note on the word raka in Mt 5:22. There is probably something analogous in Greek or other scholia, but I have not checked. For this word in Syriac and Jewish Aramaic dialects, see Payne Smith 3973-3974; Brockelmann, LS 1488; DJPA 529b; and for JBA rēqā, DJBA 1078a (only one place cited, no quotation given). For the native lexica, see Bar Bahlul 1915 and the quotations given in Payne Smith.

For this word in this verse, the Syriac versions (S, C, P, H) all have raqqā, Armenian has յիմար (senseless, crazy, silly), and in the Georgian versions, the earlier translations have შესულებულ, but the later, more hellenizing translations have the Aramaic > Greek word რაკა on which the scholion was written. Before returning to the Georgian scholion above, let’s first have a look at parts of this verse in Greek and all of these languages. Note this Georgian vocabulary for below:

გან-(ხ)-უ-რისხ-ნ-ეს 3sg aor conj (the -ნ- is not the pl obj marker) განრისხება to become angry | ცუდად in vain, without cause | შესულებული dumbfounded, stupid | ცოფი crazy, fool

Part 1

• πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ
• kul man d-nergaz ʿal aḥu(h)y iqiʾ
• ամենայն որ բարկանայ եղբաւր իւրում տարապ֊արտուց
• A89/A844 რ(ომე)ლი განხოჳრისხნეს ძმასა თჳსა [ცოჳ]დად
• Ad ყოველი რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად
• PA რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად
• At რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად

Part 2

• ὃς δ’ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ· ῥακά
• kul d-nēmar l-aḥu(h)y raqqā
• որ ասիցէ ցեղբայր իւր յիմար
• A89/A844 რ(ომელმა)ნ ხრქ(ოჳ)ას ძმასა თჳსსა შესოჳლებოჳლ
• Ad რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა: შესულებულ
• PA რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა რაკა
• At რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა რაკა

Part 3

• ὃς δ’ ἂν εἴπῃ· μωρέ
• man d-nēmar lellā (P, H; while S, C have šāṭyā)
• որ ասիցէ ցեղբայր իւր մորոս
• A89/A844 NA
• Ad და რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა: ცოფ
• PA რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა ცოფ
• At რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა ცოფ

So now we return to the scholion given above.

კითხვაჲ: რაჲ არს რაკა? მიგებაჲ: სიტყუაჲ სოფლიოჲ, უმშჳდესადრე საგინებელად უთჳსესთა მიმართ მოპოვნებული

• კითხვაჲ question
• მიგებაჲ answer
• სოფლიოჲ worldly (< სოფელი)
• უმშჳდეს-ად-რე < უმშჳდესი quiet, peaceful, calm adv + -რე a particle meaning “a little, slightly”
• საგინებელად to berate, chide, scold
• უთჳსესი neighbor, nearby person
• მოპოვნებული found

Finally, here is an English translation of the scholion:

Question: What is raka? Answer: An impolite word found [when one wants] to berate one’s neighbor in a slightly gentle way.

That is, according to the scholiast there are harsher, stronger vocatives with which to berate someone, but when just a little verbal aggression is needed, raka is the word to choose!

Share this:

Since we talked about camels here in the last post, here’s a simple verse from elsewhere for our next OGPS.

Mt 23:24 Adishi

წინამძღუარნო ბრმანო, რომელნი დასწურავთ კურნაქსა და აქლემსა შთანსთქამთ!

• წინამძღუარი leader, guide
• ბრმაჲ blind
• და-ს-წურავ-თ pres 2pl O3 დაწურვა to press, sift
• კურნაქი gnat, mosquito, etc.
• შთა-ნ-ს-თქამ-თ pres 2pl O3 შთანთქმა/შთათქმა to swallow, gulp down

For good measure, here’s the Greek and Armenian:

ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διϋλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες.

Առաջնորդք կոյրք, որ զմժղուկս քամէ́ք, եւ զուղտս կլանէք։.

• առաջնորդ, ի, -աց guide, director, leader
• կույր, կուրաց blind
• մժղուկ gnat, mosquito, etc.
• քամեմ, -եցի to press, squeeze, sift
• ուղտ, -ուց camel
• կլանեմ, կլի to swallow, devour (NB aorist form!)