Archive for the ‘Armenian language’ Tag

“Sinking in the sea of sin”, pt. II: Ephraem Armeniacus Adorator   Leave a comment

Some time ago I pointed out an Arabic/Garšūnī colophon with the phrase, “sinking in the sea of sin,” and I have since found another example from the fourteenth century (SMMJ 250, dated 1352, f. 246r, image below; sim. on f. 75r of the same manuscript).

SMMJ 250, f. 246r

SMMJ 250, f. 246r

Ephrem the Syrian, Mosaic in Nea Moni, 11th cent. Source. The lines at the bottom are from Lk 6:21: "Blessed are those who weep now, because you will laugh."

Ephrem the Syrian, Mosaic in Nea Moni, 11th cent. Source. The lines at the bottom are from Lk 6:21: “Blessed are those who weep now, because you will laugh.”

From the pen of my colleague, Edward G. Mathews, Jr., has recently appeared a little book of the collection of Armenian prayers attributed to Ephrem (vol. 4 of the Mekhitarist ed., [Venice, 1836], pp. 227-276; the prayers are also in an edition from Jerusalem [1933], and others), with Armenian text and facing English translation: The Armenian Prayers (Աղօթք) attributed to Ephrem the Syrian, TeCLA 36 (Gorgias Press, 2014). A concise and helpful introduction opens the book, and it concludes with indices for scripture and subject.

There is a lot of sin in the Armenian prayers attributed to Ephrem the Syrian. And there are a lot metaphors for sin in them, too, which may be wholesome fodder for certain classes of philologist. As I was going through this new book, it seemed like a fine idea to highlight some of the places in these ps.-Ephremian prayers that are similar to the Arabic phrase mentioned above. Some of the lines below have vocabulary similar to the “peaceful harbor” imagery that is used in colophons, on which see my paper, “The Rejoicing Sailor and the Rotting Hand: Two Formulas in Syriac and Arabic Colophons, with Related Phenomena in some Other Languages,” Hugoye 18 (2015): 67-93 (available here). This kind of language also reaches beyond biblical, patristic, and scribal texts. We hear Jean Valjean uttering “whirlpool of my sin” in “What Have I Done?” from Les Misérables.

Now for our examples from these Armenian prayers attributed to Ephrem. For these few lines I’m giving the Armenian text, Mathews’ English translation, and for fellow students of Armenian, a list of vocabulary.

I.1

…եւ ի յորձանս անօրէնութեան տարաբերեալ ծփին,

եւ առ քեզ ապաւինիմ,

որպէս Պետրոսին՝ ձեռնարկեա ինձ։

  • յորձան, -աց torrent, current, whirlpool
  • անօրէնութիւն iniquity, impiety
  • տարաբերեմ, -եցի to shake, agitate, move, stir
  • ծփեմ, -եցի to agitate, trouble
  • ապաւինիմ, -եցայ to trust, rely, take refuge, take shelter
  • ձեռնարկեմ, -եցի to put one’s hand to

…I am floundering and tossed about in torrents of iniquity.

But I take refuge in You,

Reach out Your hand to me as You did to Peter.

I.2

Ո՛վ խորք մեծութեան եւ իմաստութեան,

փրկեա՛ զըմբռնեալս՝

որ ի խորս մեղաց ծովուն անկեալ եմ.

  • խորք, խրոց pit, depth, bottom, abyss
  • փրկեմ, -եցի to save, deliver
  • ըմբռնեմ, -եցի to seize, trap, catch
  • մեղ, -աց sin
  • ծով, -ուց sea

O depths of majesty and of wisdom,

Deliver me for I am trapped,

and I have fallen into the depths of the sea of sin.

I.7

նաւապետ բարի Յիսուս՝ փրկեա՛ զիս

ի բազմութենէ ալեաց մեղաց իմոց,

եւ տո՛ւր ինձ նաւահանգիստ խաղաղութեան։

  • նաւապետ captain
  • ալիք, ալեաց wave, surge, swell
  • տո՛ւր impv 2sg տամ, ետու to give, provide, make
  • նաւահանգիստ port, haven, harbor
  • խաղաղութիւն peace, tranquility, rest, quiet

O Good Jesus, my Captain, save me

from the abundant waves of my sins,

and settle me in a peaceful harbor.

I.20

Ձգեա՛ Տէր՝զձեռս քո ի նաւաբեկեալս՝

որ ընկղմեալս եմ ի խորս չարեաց,

եւ փրկեա՛ զիս ի սաստիկ ծովածուփ բռնութենէ ալեաց մեղաց իմոց։

  • ձգեմ, -եցի to stretch, extend, draw
  • նաւաբեկիմ to run aground, founder, be shipwrecked
  • ընկղմեմ, -եցի to sink, submerge, drown, bury
  • շարիք, -րեաց, -րեօք evil deeds, iniquity; disaster
  • սաստիկ, սաստկաց extreme, intense, violent, strong
  • ծովածուփ tempestuous, stormy
  • բռնութիւն violence, fury (< բուռն, բռանց fist, with many other derivatives)

Stretch forth, O Lord, Your hand to me for I am shipwrecked

and I am drowning in the abyss of my evil deeds.

Deliver [me] from the stormy and violent force of the waves of my sins.

I.64

Խաղաղացո՛ զիս Տէր՝ ի ծփանաց ալեաց խռովութեանց խորհրդոց,

եւ զբազմւոթեան յորձանս մեղաց իմոց ցածո՛,

եւ կառավարեա՛ զմիտս իմ ժամանել

յանքոյթ եւ ի խաղաղ նաւահանգիստն Հոգւոյդ սրբոյ։

  • Խաղաղացո՛ impv 2sg խաղաղացուցանեմ, խաղաղացուցի to calm
  • ծփանք wave, billow
  • ձորձան, -աց current, torrent, whirlpool
  • ցածո՛ impv 2sg ցածուցանեմ, ցածուցի to reduce, diminish, soften, calm, humiliate
  • կառավերեմ, -եցի to guide, direct, govern
  • միտ, մտի, զմտաւ, միտք, մտաց, մտօք mind, understanding
  • ժամանեմ, -եցի to arrive, be able, happen
  • անքոյթ safe, secure

Grant me peace, O Lord, from the billowy waves of my turbulent thoughts,

Abate the many whirlpools of my sins.

Steer my mind that it may come

To the safe and peaceful harbor of Your Holy Spirit.

In I.81, we have, not the sea, but, it seems, a river (something fordable):

Անցո՛ զիս Տէր՝ ընդ հուն անցից մեղաց…

  • Անցո՛ impv 2sg անցուցանեմ, անցուցի to cause to pass, carry back, transmit
  • հուն, հնի ford, shallow passage
  • անցք, անցից passage, street, channel, opening

Bring me, O Lord, through the ford of the river of sins…

The sea and drowning are by no means the only metaphors for sin in these prayers. Others from pt. I include ice (15), dryness (21), thorn (23; also p. 120, line 8), sleep (25), darkness (39, 102), nakedness (44-45), bondage and prison (54, 93), a quagmire (62), an abyss (71), “dung and slime” (72), and a weight and burden (123, 125, 129). From pt. III, p. 106, ll. 29-30:

հա՜ն զիս ի տղմոյ անօրէնութեան իմոյ,

զի մի՛ ընկլայց յաւիտեան։

  • հա՜ն impv 2sg հանեմ, հանի to remove, dislodge, lift up
  • տիղմ, տղմոյ mire, mud, filth
  • ընկլայց aor subj m/p 1sg ընկլնում, -կլայ (also ընկղմիմ, -եցայ!) to founder, sink, be plunged
  • յաւիտեան, -ենից eternity

Remove me from the mire of my iniquity

lest I sink in forever.

Metaphors from nature for things other than sin are “the ice of disobedience,” “the fog of mistrust,” “the raging torrents of desires for pleasures,” and ” the spring of falsehood” in pt. VI, p. 136, ll. 23-26.

Whether these places are of interest to you spiritually, conceptually, philologically, or some combination of those possibilities, I leave you to ponder them.

Posted September 18, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Books, Ephrem, Lexicography, Literature

Tagged with , , , , , , , ,

A snake in the belly: An episode in the life of Symeon the Stylite (Armenian synaxarion)   1 comment

I have often turned here to Bayan’s ed. of the Armenian synaxarion in PO (see here for the appropriate volumes for each month). Thanks to archive.org, these volumes are all easily accessible, and thus it makes for a convenient reading-text. My colleague, Ed Mathews, in his recently inaugurated series of volumes providing an Armenian synaxarion text with facing ET, briefly sets forth the known versions of the synaxarion in Armenian and also points out that Bayan’s ed. is not quite what he says it is, namely, that of Tēr Israel (pp. xvii-xix). Others, too, have discussed the state of things with the Armenian synaxarion versions (see the bibliography below).

Among HMML’s collections there are, of course, some synaxarion manuscripts, so for today, here is one such manuscript, with a single episode from one of today’s commemorations, that of Symeon the Stylite, compared with Bayan’s edition. The manuscript in question is APIB (Armenian Patriarchate of Istanbul, Balat) 1, dated 1637, and with very clear Bolorgir script. Our passage appears on p. 72, col. b, lines 10-20; the corresponding text in Bayan’s ed. is in PO 5: 470.

Here, then, is the manuscript image, the transcribed text of the manuscript and Bayan’s ed. aligned by sentence, some vocabulary and grammar notes for students of the language, and English translations of each.

APIB 1, p. 72, col. b, lines 10-20

APIB 1, p. 72, col. b, lines 10-20

A = APIB 1

B = Bayan

A Կին մի ի գիշերի ջուր ըմպելով. եւ ընդ ջրոյն գնաց յորովայն նորա ձագ աւձի։

B Կին ոմն ի գիշերի ջուր ըմպելով՝ եմուտ յորովայն նորա ընդ ջրոյն ձագ օձի,

  • ըմպեմ, արբի, ա՛րբ to drink (here inf.instr.)
  • գնամ, գնացի to go
  • որովայն, -ից belly
  • ձագ, -ուց young (of a particular animal)
  • աւձ, -ից serpent
  • մտանեմ, մտիմ մուտ to enter

A եւ սնեալ աճեաց ի փորն՝ եւ յո՛յժ չարչարէր ըզկինն։

B եւ սնեալ ի փորին՝ աճեաց եւ յոյժ չարչարէր զկինն.

  • սնանիմ, սնայ to be nourished, fed
  • աճեմ, -եցի to grow, increase
  • փոր, -ոյ/-ի belly, abdomen, insides, cavity
  • յոյժ very, very much, considerably
  • չարչարեմ, -եցի to torment, cause pain

A եւ նա՛ գնացեալ առ ս(ուր)բն սիմէոն եւ ասաց զկիրս անձինն աղաչելով զնա՝ զի աւգնեսցէ՛ նմա։

B եւ գնացեալ առ երանելին աղաչեաց։

  • ասեմ, ասացի to say
  • կիրք, կրից (pl. tantum) suffering, pain, torment, passions, emotion, sentiment
  • անձն, անձին, անձանց person, being, mind, heart, self
  • աղաչեմ, -եցի to supplicate, pray
  • աւգնեմ, -եցի to help, assist

A Եւ ընդ աղօ՛թել սրբոյն ել աւձն ընդ բերան կնոջն.

B Եւ սուրբն Սիմէոն աղօթիւք եհան զօձն ընդ բերան կնոջն.

  • աղօտեմ, -եցի to pray, intercede
  • ելանեմ, ելի to go out
  • աղօթք, -թից (pl. tantum) prayer
  • հանեմ, հանի to draw out, remove, take away

A եւ անկեալ յերկիր սատակեցաւ։

B եւ առժամայն սատակեցաւ

  • անկանիմ, անկայ to fall
  • սատակեմ, -եցի to kill, slay, slaughter, destroy (here aor m/p 3sg)
  • առժանայն immediately, suddenly

A Եւ է՛ր չափով կանգուն մի։

B եւ էր կանգուն մի։

  • չափ, -ուց/-ոց measure, measurement, quantity, proportion
  • կանգուն, -գնոց cubit (also straight, standing, firm, stable)

ET of the APIB 1 text

While a woman was drinking water at night, a young serpent went into her belly along with the water, and it was nourished and grew in her insides and was causing the woman considerable pain. So she went to Saint Symeon and spoke of her suffering, asking him to help her, and at the praying of the saint the serpent went out through the woman’s mouth, fell to the ground, and died. In size it was one cubit.

ET of Bayan’s text

While a certain woman was drinking water at night, a young serpent entered her belly along with the water, and it was nourished in her insides and grew and was causing the woman considerable pain. So she went to the blessed [Symeon] in supplication, and with his prayer Saint Symeon drew the serpent out through the woman’s mouth, and immediately it died. It was one cubit.

Bibliography

Adontz, N. “Note sur les synaxaires arméniens.” Revue de l’Orient Chrétien 24 (1924): 211–218.

Mathews, Jr., Edward G. On this Day: The Armenian Church Synaxarion, January. Provo, 2014.

Mécérian, J. “Introduction à l’étude des synaxaires arméniens.” Bulletin Arménologique, Mélanges de l’Université de S. Joseph 43 (1953): 99–128.

Nersessian, S. Der. “Le synaxaire arménien de Grégoire VII d’Anazarbe.” Analecta Bollandiana 68 (1950): 261–285.

Posted September 1, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Grammar, Hagiography, Lexicography

Tagged with , , , , , , , ,

Gregory the Illuminator and saints-for-idols replacement   Leave a comment

Here are a few lines from today’s reading in the Armenian synaxarion (text and FT in Bayan, Aug 25, PO 5: 433). The title of the reading is:

Տօն է ամենասրբուհւոց Աստուածածնին զոր կարգեաց սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչ։

  • ամենասրբուհւ all-holy, very holy
  • Աստուածածնին Mother of God
  • կարգեաց aor 3sg կարգեմ, -եցի to arrange, fix, establish

The Feast of the All-Holy Mother of God, which Saint Gregory the Illuminator Established

This paragraph explains how the famous Armenian saint replaced idol-worship in Caucasia with feast-days for the saints. See similarly Agat’angełos, §§ 48ff., and on Anahit and Aramazd, see Thomson’s remarks in the introduction to his edition and translation of Agat’angełos, pp. xxxviii-xlii. (For an earlier report on Anahit among the Armenians, see Strabo 11.14.16.) Anahit is in other places identified with the Greek Artemis, but here with Aphrodite.

Gregory the Illuminator, of course, was hardly the only idol-basher in the early centuries of Christianity. For Theodosius as one, for example, see Movsēs Xorenac’i, History of the Armenians, § 3.33 (Thomson, ET, p. 286). For a general reflection, see lines 867-884 of Grigor Magistros’ poem recently edited and translated by Abraham Terian: Magnalia Dei: Biblical History in Epic Verse by Grigor Magistros, Hebrew University Armenian Studies 14 (Leuven: Peeters, 2002; ET pp. 61-62, comm. pp. 98-99, Arm. 161-162).

Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչն եւ մեծ հայրապետն ամենայն Հայոց Մեծաց կործանեաց զամենայն պատկերս կռոցն եւ եբարձ զդիւապաշտութիւնն յաշխարհէս Հայոց եւ Վրաց եւ Աղուանից,

  • հայրապետ patriarch
  • կործանեաց aor 3sg կործանեմ, -եցի to overthrow, destroy
  • պատկեր, -աց statue, idol, figure, icon, image, painting (< Parthian, Middle Persian patkar; cf. Aramaic paṯkar)
  • կուռք, կռոց (pl. tantum) idol, image, statue
  • եբարձ aor 3sg բառնամ, բարձի to lift up, raise, take away, destroy (NB the ե- augment, added as usual to aorist forms that would otherwise be monosyllabic)
  • դիւապաշտութիւն idolatry (demon-/devil-worship; cf. դեւ demon, devil [Middle Persian dēw] + պաշտեմ to worship, serve)
  • Վիրք Georgians
  • Աղուանք (Caucasian) Albanians

եւ փոխանակ շինեաց եկեղեցիս յանուն սուրբ աստուածածնին Մարիամու եւ սուրբ Կարապետին Յովհաննու։

  • փոխանակ substitute, alternative, exchange (cf. փոխեմ below)
  • շինեաց aor 3sg շինեմ, -եցի to found, build, construct
  • կարապետ, -ի forerunner, precursor, guide (for կար- here cf. the Iranian root in Middle Persian kārawān “caravan” and kārdāg “traveler”)

Եւ զտօնս պղծութեանն՝ փոխեաց ի տօնս սրբութեան, զի մինչ ի կռապաշտութիւն էր աշխարհս, տօնէին այսօր Անահիտ տիկնոջն եւ կոչէին զնա ծնունդ այրոյն Արամազդայ որ է Ափրոդիտէս ըստ յունականին։

  • պղծութիւն contamination, stain, impurity, pollution
  • փոխեաց aor 3sg փոխեմ, -եցի to change, transform, displace, transfer
  • կռապաշտութիւն idolatry, idol-worship
  • տօնէին impf 3pl տօնեմ, -եցի to feast, celebrate
  • այսօր this day (also today)
  • տիկին queen, empress, princess (decl. like կին; < *տի- + կին, as տէր < *տի- + այր)
  • կոչէին impf 3pl կոչեմ, -եցի to call, name
  • ծնունդ, ծննդեան, -դոց child, offspring (also birth, origin)
  • այրոյն (presumably an aberrant form of the gen.sg of այր, the usual classical form being առն)
  • յունական Greek

English translation:

Saint Gregory, the Illuminator and great Patriarch of all Armenia, overthrew all the statues of the idols and removed demon-worship from the land of the Armenians, Georgians, and Albanians, and as a substitute he founded churches in the name of the holy Mother of God, Mary, and the holy forerunner, John [the Baptist], and he changed the feasts of impurity to feasts of holiness. [The feast is today] because while the land was in idol-worship, on this day [Aug 25] they would celebrate Lady Anahit and they would call her the offspring of her husband Aramazd; she was Aphrodite among the Greeks.

(Thanks to Ed Mathews for discussing այրոյն with me.)

Posted August 25, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Hagiography, Lexicography, Persian

Tagged with , , , , , , , , , , , , , , , , ,

An Armenian saint-loving saint for August 13: Grigor Vkayasēr (Martyrophile)   Leave a comment

Celebrated on 3 Navasard/13 August is Grigor Vkayasēr/Martyrophile/Martyr-lover, so here are a few lines on him from Bayan’s edition of the synaxarion, along with vocabulary and grammar notes and an English translation. This Grigor was consecrated Catholicos in 1065, but held the office only briefly, preferring to dedicate his life instead to study, travel, and translation. For a few works on Grigor, see R.W. Thomson, A Bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD, Corpus Christianorum (Turnhout, 1995), p. 136, and the “Supplement,” Le Muséon 120 (2007): 190.

Bayan’s Armenian text and French translation are in PO 5. The page numbers from which these lines come are indicated below.

page 364

Գրիգորիոս Վկայասէրն որդի էր Գրիգորի Մագիստրոսի եւ էր անուն նորա ի ծնողացն Վահրամ որ է անձրեւ։

  • ծնող, -աց parent, father, mother
  • անձրեւ, -ի, -ոյ, -աց rain
  • Վահրամ On this common name, see F. Justi, Iranisches Namenbuch (Marburg, 1895), 361-365. For what it’s worth, “rain” in Middle Persian is wārān (NP bārān). (Generally on Iranian names in Armenian, see R. Schmitt in Encyclopaedia Iranica here.)

Gregory the Martyr-lover was the son of Gregory Magistros, and his name [as given] by his parents was Vahram, which means [lit. is] rain.

Grégoire le Martyrophile était le fils de Grégoire Magistros, le nom que ses parents lui avait donné était Vahram, c’est-à-dire pluie.

*************************

Եւ իբրեւ ձեռնադրեցաւ կաթողիկոս անուանեցաւ Գրիգորիս որ է հսկող եւ արթուն…

  • ձեռնադրեցաւ aor m/p 3sg ձեռնադրեմ, -եցի to ordain
  • անուանեցաւ aor m/p 3sg անուանեմ, -եցի to name, call
  • հսկող nomen agentis (Meillet, Altarm. Elementarbuch, § 31b) հսկեմ, -եցի to watch, stay awake, keep vigil
  • արթուն, -թնոց watchful, vigilant

And when he was ordained Catholicos, he was called Gregory, which meant [lit. was] vigilant and watcher…

Lorsqu’il fut sacré Catholicos, il prit le nom de Grigoris, qui signifie éveillé, vigilant…

*************************

page 365

եւ զի էր սիրող վկայից Քրիստոսի, մեծարէր եւ առնէր զյիշատակս նոցա անխափան

  • սիրող nomen agentis սիրեմ, -եցի to love
  • մեծարէր impf 3sg մեծարեմ, -եցի to respect, honor, venerate
  • առնէր impf 3sg առբեմ, արարի to make, do
  • անխափան without ceasing, continually

And since he was a lover of the martyrs of Christ, he would honor and commemorate them continually,

Comme il aimait les martyrs du Christ, il les honorait et célébrait incessamment leur mémoire;

*************************

եւ կարգէր տօնից նոցա գիրս մարգարէականս եւ առաքելականս եւ աւետարանս խորհրդաւորս։

  • կարգէր impf 3sg կարգեմ, -եցի to arrange, fix, assign, establish, institute
  • տօն, -ից feast, celebration
  • գիր, գրոց writing, letter(s), book, literature
  • մարգարէական prophetic (մարգարէ, -ից prophet)
  • առաքելական apostolic (առաքել, -ելոց apostle, emissary)
  • աւետարան, -աց Gospel
  • խորհրդաւոր mysterious, symbolic (խորհուրդ, -հրդեան/-դի, -հրդոց mystery, symbol, sacrament, thought, imagination, idea, counsel)

and he would arrange the [readings of] the mystery-laden prophetic, apostolic, and Gospel writings for their feast-days.

il institua pour leurs jours de fête, des lectures des prophètes, des apôtres et de l’évangile, bien appropriés.

*************************

Կամեցաւ գնալ ի Կոստանտդինուպօլիս զի թարգմանեսցէ զպատմութիւնս սրբոցն եւ զճառս ներբողականս, որ ոչ գտանիւր առ մեզ հայ լեզուով եւ գրով։

  • կամեցաւ aor 3sg կամիմ, -եցայ to will, intend
  • գնալ inf գնամ, -ացի to go
  • թարգմանեսցէ aor subj 3sg թարգմանեմ, -եցի to translate
  • պատմութիւն history, tale, account, narration
  • ճառ, -ից discourse, sermon, treatise, homily
  • ներբողական panegyric, eulogistic (ներբողեմ, -եցի to eulogize, praise)
  • գտանիւր impf p 3sg (post-classical: see Meillet, §105b) գտանեմ, գտի (aor 3sg եգիտ) to find
  • լեզու, -ի/-ոյ, -աց language, tongue

He wished to go to Constantinople that he might translate the stories of the saints and eulogistic discourses which were not found among us in Armenian language and writing.

Il voulut se rendre à Constantinople pour y traduire les des saints et les homélies qui ne se trouvaient point chez nous en langue et caractères arméniens.

Posted August 12, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Grammar, Hagiography, Lexicography, Pedagogy, Translation & translated works

Tagged with , , , , , , ,

Old Georgian phrases and sentences 61: Swallowing a camel   Leave a comment

Since we talked about camels here in the last post, here’s a simple verse from elsewhere for our next OGPS.

Mt 23:24 Adishi

წინამძღუარნო ბრმანო, რომელნი დასწურავთ კურნაქსა და აქლემსა შთანსთქამთ!

  • წინამძღუარი leader, guide
  • ბრმაჲ blind
  • და-ს-წურავ-თ pres 2pl O3 დაწურვა to press, sift
  • კურნაქი gnat, mosquito, etc.
  • შთა-ნ-ს-თქამ-თ pres 2pl O3 შთანთქმა/შთათქმა to swallow, gulp down

For good measure, here’s the Greek and Armenian:

ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διϋλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες.

Առաջնորդք կոյրք, որ զմժղուկս քամէ́ք, եւ զուղտս կլանէք։.

  • առաջնորդ, ի, -աց guide, director, leader
  • կույր, կուրաց blind
  • մժղուկ gnat, mosquito, etc.
  • քամեմ, -եցի to press, squeeze, sift
  • ուղտ, -ուց camel
  • կլանեմ, կլի to swallow, devour (NB aorist form!)

Posted July 28, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Bible, Georgian, Grammar, Lexicography, Translation & translated works

Tagged with , , , , , , , , , , , ,

Stones, beetles, or both? The transmogrification of the shepherd that Barbara cursed   Leave a comment

I have previously discussed an episode in the Syriac version of the story of Barbara in which a shepherd and his flock are mutated into beetles. As I mentioned there, in the Greek version, the sheep become beetles (κανθαρίδες), but the shepherd himself becomes a stone (λίθος). I also noted that the synaxarion texts in Arabic and Gǝʿǝz lack this episode entirely. Since then I have looked at two other sources: an Arabic version from a manuscript I cataloged, and the Armenian version in Vark’ ew vkayabanut’iwnk’ srboc’, vol. 2, and here is what I have found.

The Armenian text appears in Vark’ 2, two lines from the bottom of p. 358 to p. 359, line 13 (see here). The text, with a few notes on vocabulary and grammar and an English translation, follow:

Եւ սուրբն Վառվառ ելեալ փախչէր յերեսաց հօրն իւրոյ։

ելեալ ptcp ելանեմ, ելի to go out | փախչէր impf 3sg պախչեմ, -խեայ to flee  | երես, -աց face

Իսկ հայրն իբրեւ զարիւնարդու գազան՝ ելեալ [p. 359] վարէր զհետ նորա.

արիւնարդու bloodthirsty, bloodsucking | գազան, -աց beast, animal | վարէր impf 3sg վարիմ, -եցայ to conduct oneself, act, go (m/p of վարեմ, -եցի to direct, guide, manage, lead, use) | զհետ after (< հետ, -ոյ, -ք, -տոց footprint, step, track)

եւ ել ի լեառն եւ խնդրէր զերանելին Վառվառ. եւ ահա տեսանէր ի լերինն հովիւս երկուս զի արածէին զհօտս իւրեանց. եւ հարցանէր ցնոսա եթէ արդեօք տեսեալ իցեն զնա։

ել aor 3sg ելանեմ, ելի to go out | խնդրեմ, -եցի to search for, pursue, wish | լեառն, լերանց mountain | արածեմ, -եցի to tend (herd), cause to graze | հօտ, -ից flock, herd | հարցանեմ, հարցի to ask, question | արդեօք perhaps | իցեմ subj pres 3pl եմ to be

Իսկ միւսն ի նոցանէ կամեցաւ ստել վասն նորա զի մի ի բուռն անկցի սուրբն եւ սպանցի, եւ երդնոյր նմա եթէ ոչ եւս գիտեմ զնա թէ ուր իցէ, եւ ոչ տեսեալ իցեմ զնա։

կամին, -եցայ to want, intend | ստել to lie | բուռն, բռանց fist, hand, violence, force | անկցի aor subj 3sg անկանիմ, անկաւ to fall | սպանցի aor m/p subj 3sg սպանանեմ, սպանի to kill, slay, slaughter, etc. | երդնույր impf 3sg երդնում, երդւայ to swear | եւս still | գիտեմ, գիտացի to know | ուր where | իցէ pres subj 3sg եմ to be | իցեմ pres subj 1sg եմ to be

Իսկ ընկեր նորին ակնարկեալ եւ նշանացի սկսաւ ցուցանել նմա զաղախինն Քրիստոսի։

ընկեր, -աց companion | ակնարկեալ ptcp ակնարկեմ, -եցի to indicate, show | նշանեմ, -եցի to sign, mark, make a sign (նշան, -աց sign) | սկսաւ aor 3sg սկսանիմ to begin | ցուցանեմ, ցուցի to show, point out | աղախին, -ոց/-աց maidservant

Զորս եւ անիծեալ սրբոյն՝ զանօրէն հովիւն զայս, եւ առժամայն մածեալ արձանացաւ հանդերձ ոչխարօքն, որպէս զկինն Ղովտայ. եւ կայ մինչեւ ցայսօր նովին կերպարանաւ, կան քարացեալ ի նմին տեղւոջ ի ցոյցս տեսողաց։

անիծեալ ptcp անիծանեմ, անիծի to curse | անօրէն unjust, wicked | առժամայն immediately | մածեալ ptcp մածանիմ, մածայ to be glued, adhere, coagulate, congeal, join, unite | արձանացաւ aor 3sg արձանանամ, -ացայ to become like a statue, to be fixed  | հանդերձ with, together with (also -ից clothes) | ոչխար, -աց sheep (cf. Geo. ცხოვარი/ცხუარი sheep [see Ačaṙean, vol. 3, 562b]) | կին woman, wife | կայ pres 3sg կամ, կացի to remain, be, stand | նովին inst.sg նոյն that (same), self, he/she/it | կերպարան, ի (also pl) form, face, look, appearance, image | կան pres 3pl կամ, կացի to be, exist, live, remain, stand | քարացեալ ptcp քարացուցանեմ to turn into stone | ցոյց, ցուցից showing, index, sign, testimony, indicator, proof | տեսող seer, spectator

A rough ET:

Saint Barbara, having gone out, was fleeing from her father, but he, like a bloodthirsty animal, was pursuing her. And he went out to the mountain and searched for the blessed Barbara, and just then he saw on the mountain two shepherds, who were tending their flocks, and he was asking them whether they might have seen her. One of them wanted to lie for her, lest the saint fall violently and be killed, and he swore to him, “I don’t know at all where she might be, nor will I be able to spot her.” But his companion began to indicate and make signs so as to point out Christ’s handmaid. The saint, then, having cursed him, (namely) this wicked shepherd, and he immediately having coagulated, he, together with the sheep, became like a statue, like Lot’s wife, and it remains to this day in that very form: they remain petrified in the same place for a sign to those who see it.

The Arabic (Garšūnī) copy I have read is in CFMM 306, with this episode at ff. 57v10-58r7. Here is the image:

CFMM 306, ff. 57v-58r

CFMM 306, ff. 57v-58r (pp. 102-103)

And a rough ET:

And when her wicked father realized that she had gotten the better of him by the power of her great Lord, he made a thorough search for her and went up the mountain after her. That mountain was enough for two [shepherds] to tend sheep, and he asked them about her. One of them swore that he had not seen her. Satan entered the heart of the other as he had entered the heart of Judas, who handed Christ over to the Jews: thus [the second shepherd] handed the chaste woman into her father’s hand. Then she lifted her gaze toward that shepherd who had pointed her out to her father and she cursed him, and he and his flock became black rocks, [remaining so] to this very day.

So we have now seen this part of the tale in Greek, Syriac, Armenian, and Arabic. Here is a chart showing what happens to the cursed shepherd and his sheep in these versions:

shepherd sheep
Greek stone beetle
Syriac beetle beetle
Arabic stone stone
Armenian stone stone

This data is of course not based on a complete examination of surviving sources for this story, not even for the languages included here. In all likelihood a more thorough investigation would reveal even more variety across the versions of this text, as well as some clues as to when and whence the different metamorphoses manifest in these texts.

Posted July 17, 2015 by adam_bremer-mccollum in Arabic, Armenian, Cataloging, Church of the Forty Martyrs, Garshuni, Hagiography, Translation & translated works

Tagged with , , , , , , , , ,

From the Armenian synaxarion: Vardeni (May 5)   Leave a comment

Hagiography makes excellent reading material for language learners: the stories are entertaining (the more outlandish the better), sentence structures are usually simple, vocabulary is common in the main, and in many cases one can read the story in more than one language or version. Hagiography is meaningful, of course, for other reasons, too. Some readers find spiritual value and encouragement in the stories. Those with a critical focus may explore the historicity or lack thereof in certain stories, and whether or not even a single event can be deemed to have taken place, the fact that the story was told, heard, and written down in any case says something about the tellers, hearers, writers, and readers of these tales. In the story below, that of Saint Vardeni, about whom I know nothing more than what is in this synaxarial commemoration, there is such material ripe for discussion by those interested in gender, authority, religious violence (in this case, self-violence), and more. As a textual basis for such discussion, here is the text, with vocabulary and grammar notes especially suited toward Armenian language learners. As far as I know, no English translation of this story has appeared, so I also offer a rough draft of a translation, both for Armenian language learners and for those less interested in Armenian but interested in this story for some reason or another. (The text, notes, and translation are available in a more aesthetically pleasing format in PDF here: vardeni_armen_synax.)

The story and the saint’s behavior probably have in view “If thy right eye offend thee…” (Mt 5:29-30), and further “whosoever shall offend one of these little ones that believe in me, it is better for him that a millstone were hanged about his neck, and he were cast into the sea” (Mk 9:42 with parallels). Although the details differ greatly, other self-blinding stories come to mind. In hagiography, there is that of Simon the Tanner; outside hagiography, and much more famously, there is that of Oedipus.

Χο. ὦ δεινὰ δράσας, πῶς ἔτλης τοιαῦτα σὰς

ὄψεις μαρᾶναι; τίς σ᾽ ἐπῆρε δαιμόνων;

Οι. Ἀπόλλων τάδ᾽ ἦν, Ἀπόλλων, φίλοι,

ὁ κακὰ κακὰ τελῶν ἐμὰ τάδ᾽ ἐμὰ πάθεα.

ἔπαισε δ᾽ αὐτόχειρ νιν οὔ-

τις, ἀλλ᾽ ἐγὼ τλάμων.

τί γὰρ ἔδει μ᾽ ὁρᾶν,

ὅτῳ γ᾽ ὁρῶντι μηδὲν ἦν ἰδεῖν γλυκύ;

Soph. Oed.Tyr. 1327-1335

The commemoration of Vardeni (Armenian text and FT) is available in PO 21 395-396.

Յայսմ աւուր տօն է աղախնոյն Աստուծոյ Վարդենայ։

տօն, -ից feast, celebration | աղախին, -խնոյ, -նաց maidservant, female slave

Աղախինն Քրիստոսի եւ կոյս կրօնաւորն Վարդենի՝ նստելով ի յարկս իւր լռութեամբ եւ մեծաւ ճգնութեամբ հոգայր զհոգի իւր պահօք եւ աղօթիւք եւ տքնութեամբ։

կոյս, կուսից virgin | կրօնաւոր monk, cenobite | նստելով inf.instr նստիմ, նստայ, նիստ to sit down, lodge, reside, dwell | յարկ, -աց home, house, shelter (also roof, ceiling, story) | լռութիւն silence, tranquility | ճգնութիւն austerity, asceticism, penitence, mortification | հոգայր impf 3sg հոգամ, -ացայ/-ացի to take care of, preserve, mind | պահք, -հոց fast(ing) | աղօթ, -թից prayer | տքնութիւն wakefulness, vigilance, watch

Նա եւ ի ձեռագործէն իւրմէ բազում ողորմութիւն առնէր առ կարօտեալս։

ողորմութիւն charity, alms, mercy | առնէր impf 3sg առնեմ, արարի to do | կարօտեալ poor, needy

Այլ որ ի սկզբանէ թշնամի է արդարութեան հակառակն սատանայ ոչ ժուժեաց ընդ այնպիսի աստուածահաճոյ վարս, յարոյց ի վերայ նորա փորձութիւն, եւ ընկէց յերիտասարդ մի դիւական տռփութեան փափաք եւ սիրէր զանարատ կոյսն Վարդենի։

թշնամի, -մւոյ, -մեաց enemy, foe | արդարութիւն justice, equity, uprightness | հակառակ, -աց adversary, hostile, opponent | ժուժեաց aor 3sg ժուժեմ, -եցի to tolerate | աստուածահաճոյ god-pleasing | վարք, -րուց life, conduct, behavior | յարոյց aor 3sg յարուցանեմ, -ուցի to raise up (caus./factit. of յառնեմ յարեայ to rise, get up; on such verbs see Meillet, Altarm. Elementarbuch, § 109) | փորձութիւն temptation | ընկէց (= ընկեաց) aor 3sg ընկենում, -եցի to throw, cast, put | երիտասարդ, -աց young man | դիւական diabolic, demonic (< դեւ, դիւաց demon, devil, spirit; cf. Geo დევი, Syr daywā; all from Iranian, cf. MP dēw demon, devil; NB also dēwānag demonic) | տռփութիւն lust, burning desire | փափաք, -անք desire, wish, longing | սիրէր impf 3sg սիրեմ, -եցի to love | անարատ immaculate, innocent, pure

Եւ յորժամ ելանէր ի տանէն զի երթիցէ յեկեղեցին՝ ի ճանապարհին յոյժ նեղէր զնա եւ խօսէր ընդ նմա բանս փափաքանաց.

ելանէր impf 3sg ելանեմ, ելի to go out, go forth | տանէ abl.sg տուն, տանց house | երթիցէ aor subj 3sg երթամ, չոգայ to go (this verb is suppletive only in the aor ind, not subj; see Meillet, § 177b) | ճանապարհ, -աց way, road, street | յոյժ very, much, considerably | նեղէր impf 3sg նեղեմ, -եցի to press, trouble, annoy, harass | խօսէր impf 3sg խօսիմ, -եցայ to speak, talk | փափաքան of desire, of longing (< փափաք, see above)

եւ յղէր պատգամաւորս բազում խոստմամբ, այսպէս առնէր ի բազում աւուրս։

յղէր impf 3sg յղեմ, -եցի to send, dispatch | պատգամաւոր messenger | խոստումն promise, offer, declaration | այսպէս thus, so, in this manner | աւր, աւուրց day

Եւ ի միում աւուր երանելի կոյսն առաքեաց զաղախինն իւր եւ կոչեաց զերիտասարդն ի տուն իւր. եւ նա խնդայր եւ երթայր ուրախութեամբ, կարծէր եթէ հասցէ ցանկութեանն իւրում։

միում dat/loc.sg մի one | աւուր gen/dat/loc.sg աւր day | երանելի blessed | առաքեաց aor 3sg առաքեմ, -եցի to send, dispatch | կոչեաց aor 3sg կոչեմ, -եցի to call, invite | խնդայր impf 3sg խնդամ, -ացի to rejoice | երթայր impf 3sg երթամ, չոգայ to go | ուրախութիւն rejoicing, joy, pleasure | կարծէր impf 3sg կարծեմ, -եցի to believe, think | հասցէ aor subj 3sg հասանեմ, հասի to reach, arrive | ցանկութիւն desire, pleasure, lust

Եւ յորժամ եկն Վարդենի նստեալ էր յոստայնն իւր եւ գործէր, եւ ասէ ցայրն.

եկն aor 3sg գամ, եկի to come | ոստայն, -ից texture, web, weft (weaving) | գործէր impf 3sg գործեմ, -եցի to work, make, do, fashion | ասէ pres 3sg ասեմ, ասացի to say

Բարի եկիր տէր եղբայր. ընդէ՞ր նեղես զիս եւ չտաս թոյլ երթալ յեկեղեցին ի տանէս իմէ։

եկիր aor 2sg գամ, եկի to come | ընդէ՞ր why? | նեղես pres 2sg նեղեմ, -եցի to press, trouble, annoy, harass | չտաս neg չ- + տաս pres 2sg տամ, ետու to give grant | թոյլ տամ to give leave, permit

Ասէ զնա այրն. Յոյժ ցանկամ քեզ, եւ յորժամ հայիմ ի քեզ՝ ցանկութիւնն որպէս հուր բորբոքի ի սիրտս։

ցանկամ, -ացայ to desire, long for, covet | հայիմ, -եցայ to see, look upon | բորբոք heat, fervor | սիրտ, սրտից heart

Ասէ կոյսն. Եւ զի՞նչ բարի տեսանես յիս՝ զի այնչափ սիրես զիս։

տեսանես pres 2sg տեսանեմ, տեսի to see | այնչապ so much | սիրես pres 2sg սիրեմ, -եցի to love

Եւ ասէ այրն. Աչք քո գայթակղեցուցանեն զիս եւ բորբոքիմ ցանկալ քեզ։

աչք, աչաց eyes (pl. tantum) | գայթակղեցուցանեն pres 3pl գայթակղեցուցանեմ, -ուցի to trip, cause to stumble (caus./factit. of գայթագղիմ/գայթակղիմ to stumble) | բորբոքիմ pres pass 1sg բորբոքեմ, -եցի to kindle, heat, burn

Եւ յորժամ լուաւ Վարդենի եթէ աչքն խաբեն զերիտասարդն, մինչդեռ ի ձեռին ունէր զբարաբն ոստայնին՝ եհար զաչսն իւր եւ կուրացոյց զերկոսեանն, եւ հեղան իբրեւ զջուր երկու բիբք աչացն, եւ անկաւ ի վերայ երեսացն։

լուաւ aor 3sg լսեմ, լուայ to hear | խաբեն pres 3pl խաբեմ, -եցի to cheat, deceive, ensnare, mislead | մինչդեռ when, while | ունէր impf 3sg ունիմ, կալայ to have, hold | բարաբ shuttle | եհար aor 3sg հարկանեմ, հարի to beat, strike (also հարում, հարի) | կուրացոյց aor 3sg կուրացուցանեմ, կուրացուցի to blind (caus./factit. of կուրանամ, -ացի to b/c blind) | երկոսեան acc of երկոքեան both (cf. Meillet, § 81) | հեղան aor m/p 3pl հեղում, հեղի to pour | բիբ, բբի, բբաց pupil (cf. Syr bābtā) | անկաւ aor 3sg անկանիմ, անկայ to fall | երես, -ի, երեսք, երեսաց face

Եւ տեսեալ երիտասարդին զոր արար երանելի կոյսն վասն իւր՝ զահի հարաւ եւ զղջացաւ ի միտս իւր, հրաժարեաց եւ գնաց առ անապատաւոր ծերսն եւ եղեւ ընտիր կրօնաւոր հաճոյ Քրիստոսի։

տեսեալ ptcp տեսանեմ, տեսի to see | արար aor 3sg առնեմ, արարի to do | ահ, ահից fear, terror | հարաւ aor m/p 3sg հարկանեմ, հարի to beat, strike (also հարում, հարի) | զղջացաւ aor m/p 3sg զղջամ, -ացի to repent | միտ, մտի, զմտաւ, միտք, մտաց, մտօք mind, intellect, understanding | հրաժարեաց aor 3sg հրաժարեմ, -եցի to renounce, abstain, desist | գնաց aor 3sg գնամ, գնացի to go | անապատաւոր solitary, hermit, anchorite (< անապատ, -ից/-աց desert) | ծեր, -ոց old, aged, elder | եղեւ aor 3sg եղանիմ to become | ընտիր, ընտրոց/ընտրից worthy, fine, good | հաճոյ, ից aggreable, pleasant; grateful

Իսկ երանելի կոյսն Վարդենի՝ խաւարեալ աչօք՝ այնչափ խիստ կրօնաւորութեամբ հաճոյ եղեւ Աստուծոյ մինչ զի զմահ նորա հրեշտակ Աստուծոյ ազդեաց հարցն յանապատի, զոր երթեալ թաղեցին ի տապանի սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ։

խաւարեալ ptcp (here w/ pass sense) խաւարեմ, -եցի to blind | խիստ, խստից/խստաց hard, severe, strict, austere | կրօնաւորութիւն monastic life, religion, piety | մահ, -ուց death | հրեշտակ, -աց angel (cf. Man.Parth frēštag, MP frēstak [NP firišta]: apostle, messenger, angel) | ազդեաց aor 3sg ազդեմ, -եցի to announce; influence | հարց gen/dat/abl pl հայր father | թաղեցին aor 3pl թաղեմ, -եցի to bury | տապան, -աց large box, coffin, tomb (also Noah’s ark) | օրհնութիւն blessing, benediction, hymn, eulogy

Եւ բազում սքանչելիք եղեն յաւուր հանգստեան նորա։

սքանչելի admirable, wonderful, astonishing, miraculous | եղեն aor 3pl եղանիմ to become | հանգիստ, հանգստեան repose

ET draft

On this day is the feast of God’s maidservant Vardeni.

The maidservant of Christ and the virgin nun Vardeni, by means of dwelling at her home in silence and great asceticism was preserving her soul with fasting, prayer, and wakefulness. From her handiwork she also performed much charity for the poor. But the one who was a foe from the beginning, Satan, hostile to uprightness, did not tolerate such a god-pleasing life: he raised up a temptation against her and put a demonic longing desire into a young man, and he was in love with Vardeni, the pure virgin. And when she would leave her house to go to church, he would harass her a lot on the road and express his desire to her. So he kept sending many messengers with a promise; this he did over several days. One day the blessed virgin dispatched her maidservant and invited the young man to her house, and he was very happy and started out in delight, thinking that he would fulfill his lust. When he had come, Vardeni was seated at work at her weaving, and she said to the man, “Welcome, sir, brother! Why do you harass me and not permit me to go from my home to church?” The man said to her, “I long for you deeply, and when I look upon you, this longing is like a fire burning in my heart!” The virgin said, “And what good thing do you see in me that you love me so much?” The man said, “Your eyes make me stumble, and longing for you is kindled in me.” When Vardeni heard that her eyes had ensnared the young man, she was holding at the time in her hand the shuttle for her weaving: she struck her eyes and blinded them both. The two pupils of her eyes flowed like water, and she fell on her face. The young man, when he saw what the blessed virgin had done because of him, was struck with terror and repented in his mind: he renounced [the world] and went to the old men of the desert and became a worthy monk, pleasing to Christ. As for the blessed virgin Vardeni, with blinded eyes, she became pleasing to God with piety so severe that the angel of God announced her death to the fathers in the desert: they buried her in a tomb [or coffin] with psalms and a benediction, and many astonishing things happened on the day of her repose.

Posted June 9, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Grammar, Hagiography, Lexicography

Tagged with , , , , , , , , , , ,

Old Georgian phrases and sentences 47 (Job 19:23-24, Jer 17:1)   Leave a comment

Here are two passages with some related vocabulary for writing &c. For Job, I give the Greek, too, not least because of two differences in number between the texts. The grammar offers no difficulties.

Job 19:23-24

23 τίς γὰρ ἂν δῴη γραφῆναι τὰ ῥήματά μου, τεθῆναι δὲ αὐτὰ ἐν βιβλίῳ εἰς τὸν αἰῶνα

23 ვინ მომცნეს მე დაწერად სიტყუანი ჩემნი და დადებად იგინი წიგნთა შინა უკუნისადმდე

  • მო-მ-ცნ-ე-ს aor conj 3sg O1 მოცემა to give
  • დაწერა to write
  • დადება to put, set, lay
  • წიგნი book, document, inscription (NB pl in Georgian here, sg in Greek; also sg in Armenian: մատեան)

24 ἐν γραφείῳ σιδηρῷ καὶ μολίβῳ ἢ ἐν πέτραις ἐγγλυφῆναι;

24 საწერელითა რკინისაჲთა და ბრპენისაჲთა, გინა თუ კლდესა შინა გამოწერად?

  • საწერელი writing instrument
  • რკინჲ iron
  • ბრპენი lead
  • კლდეჲ rock (this time sg in Georgian, but pl in Greek! Armenian again agrees with Greek in the number: վէմս)
  • გამოწერა to portray, draw, write

Jer 17:1

ცოდვაჲ იუდაჲსი დაწერილ არს წიგნთა შინა რკინისათა ფრცხილითა ადამანტიანისაჲთა; გამოდგმულ არს მკერდსა ზედა გულთა მათთასა, და კიდესა ზედა ტაბლათა მათთასა ესრეთ.

  • ცოდვაჲ sin
  • დაწერილი written
  • ფრცხილი (finger)nail, claw
  • ადამანტიანეჲ diamond
  • გამოდგმული fastened, stuck, pressed on, stuck on
  • მკერდი breast
  • კიდეჲ side, edge
  • ტაბლაჲ table

Posted April 26, 2015 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Bible, Georgian, Grammar, Lexicography, Translation & translated works

Tagged with , , , , , ,

Excerpts from the martydom tale of Goharine &c. in the Armenian synaxarion (with a talking decapitated head!)   Leave a comment

As I’ve done before (see also here), here are a few sentences from the Armenian synaxarion together with Bayan’s French translation. I’ve made a few notices of the Armenian vocabulary, too, ad usum scholarum. The story here (for 24 Hrotic’/30 July) is the martyrdom of Goharine and her brothers (nothing in BHO; summary in English here), set, it seems, in the twelfth century. The PO text (21: 795-799) and FT is here.

795

հայրն իւրեանց Դաւիթ գերեալ ի Տաճկաց որ եւ դարձուցին զնա ի կրօնս իւրեանց, եւ զանդրանիկ որդի նորա։

  • գերեալ ptcp գերեմ, -եցի to take prisoner, capture
  • Տաճիկ, -ճկաց Arab; Turk
  • դարձուցանեմ, -ուցի to turn, convert
  • կրօն, -նից religion; custom; way of life; sect
  • անդրանիկ, -կաց oldest, first-born

Leur père David fut emmené captif par les Musulmans qui le convertirent à leur religion ainsi que son fils aîné.

************

796

Իսկ մայրն իւրեանց հաստատուն եկաց ի հաւատսն որ ի Քրիստոս, եւ բարեպաշտութեամբ սնոյց զորդիս իւր.

  • հաստատուն firm, solid, constant
  • եկաց 3s aor of կամ to stand (Meillet § 112)
  • հաւատ, -ոյ, -ք, -տոց faith, belief, creed
  • բարեպաշտութիւն piety, religion
  • սնոյց 3s aor of սնուցանեմ, -ցի, սնո՛ to nourish, instruct (see the end of the post for more on this verb)

Mais leur mère demeura ferme dans sa foi au Christ, et éleva pieusement ses enfants;

************

եւ վասն արիութեանն իւրեանց զինուորեցան բռնաւորին Տաճկաց Ալի Բասանայ, յազգէ Դանշմանացն որ տիրէր Սեբաստիոյ եւ կողմանցն Պոնտոսի,

  • արիութիւն bravery, courage (արի brave, courageous)
  • զինուորեցան 3pl aor mid/pas զինուորեմ, -եցի to enlist, maintain soldiers (so in the mid/pas, to be enlisted in the army)
  • բռնաւոր violent; tyrant
  • ազգ, -աց nation, people
  • տիրէր 3s impf տիրեմ, -եցի to rule, seize, conquer
  • կողմն, -մանաց quarter, country, region

ceux-ci à cause de leur courage s’enrôlèrent dans l’armée du tyran musulman Ali Bassan, de la race des Danishmends, qui régnait à Sébaste et sur les contrées du Pont;

************

այր գազանաբարոյ եւ արիւնախանձ մոլեալ ընդդէմ քրիստոնէից։

  • գազանաբարոյ fierce, savage (գազան beast)
  • արիւնախանձ bloodthirsty, cruel (արիւն, արեանց blood)
  • մոլեալ ptcp of մոլեմ, -եցի to drive made (so here, raging, furious)
  • ընդդէմ against

homme d’un naturel bestial, assoiffé de sang, et fou furieux contre les chrétiens.

************

Նոքա որդիք են տաճկի եւ թողեալ զօրէնս մեր կան քրիստոնէութեամբ, գարշին ի կերակրոց մերոց, եւ ոչ կան յաղօթս ընդ մեզ։

  • թողում, թողի to abandon, give up
  • օրէնք, օրինաց faith, religion
  • կան (2x) 3pl pres կամ, կացի to be, exist, live, remain, stand
  • գարշիմ, -եցայ to detest, hate, abhor
  • կերակուր, -կրոց food
  • աղօթք, -թից prayer

Ce sont les enfants d’un musulman, qui ont abandonné notre religion, vivent en chrétiens, répugnent à nos mets et ne prient point avec nous.

************

797

Ռատիոս գնաց ի վանքն եւ եղել կրօնաւոր։

  • գնաց 3s aor. ind. գնամ, գնացի to go
  • վանք convent, monastery
  • եղել 3s aor եղանիմ to become
  • կրօնաւոր monk (< կրօն, -ք, -նից religion, faith; religious order, monastic life)

Ratios se retira dans un couvent et se fit religieux.

************

…հրամայեաց փորել զերկիր եւ թաղել զԳոհարինէ մինչեւ ի մէջսն, եւ նետաձիգ լինել ի նա ամենայն բազմութիւնն։

  • հրամայեաց 3s aor հրամայեմ, -եցի to command
  • փորել inf փորեմ, -եցի to dig
  • թաղել inf թաղեմ, -եցի to bury
  • մէջ, միջոյ, -ով (pl.) middle > waist
  • նետաձիգ լինել to shoot an arrow (cf. նետ, -ից arrow, shaft, dart)
  • բազմութիւն crowd, multitude

…il ordonna de creuser la terre et d’y enterrer Gohariné jusqu’à la taille, et commanda à toute la foule de lui lancer dex flèches.

************

798

Եւ բարկացեալ անօրէնն հրամայեաց զԳոհարինէ հեղձամղձուկ առնել ի ջուրն հեղեղատին. եւ զՏունկիոս եւ զԾամիդէս ածել զառաջեաւ, եւ զՌատիոս պրկել փոկովք եւ հարկանել։

  • բարկացեալ angry, in a rage (cf. բարկանամ, -ացայ to be angry)
  • անօրէն unjust, wicked
  • հեղձամղձուկ suffocated, choked (adj.)
  • առնել inf առնեմ, արարի to make, cause (w/ prev. and foll. words: to drown)
  • ջուր, ջրոյ water
  • հեղեղատ, -աց torrent (cf. հեղեղ, -աց torrent, flood)
  • ածել inf ածեմ, ածի to fetch, carry, bring
  • զառաջեաւ before, in front (adv.)
  • պրկել inf պրկեմ, -եցի to bind
  • փոկ, -ոց/-աց leather thong, strap
  • հարկանել inf հարկանեմ, հարի to beat, strike

L’infidèle, irrité, ordonna de noyer Gohariné dans les eaux du torrent et d’introduire en sa présence Tounkios, Dsamidès, puis d’enserrer fortement Ratios dans des lanières et de le frapper.

************

եթէ թողուս մեզ կեալ քրիստինէութեամբ, եւ քեզ ծառայեսցուք միամտութեամբ, ապա թէ ոչ այլ իրք մի՛ հարցաներ ընդ մեզ. քրիստոնէայք եմք, զոր ինչ առնելոց ես արա՛։

  • թողուս 2s pres թողում, թողի to let, leave, allow
  • կեալ inf կեամ to live
  • ծառայեսցուք 1p aor ծառայեմ, -եցի to serve, wait upon
  • միամտութիւն sincerity, fidelity, simplicity
  • իր, -ի, -աց thing, affair
  • հարցաներ 2s imv հարցանեմ, -ցի to ask
  • եմք 1p pres եմ to be
  • առնելոց ptcp gen.pl. [NB -եալ > -ելV] առնեմ, արարի to do
  • ես 2s pres եմ to be
  • արա՛ 2s imv առնեմ, արարի to do

…si tu nous laisses vivre en chrétiens, nous te servirons fidèlement; dans le cas contraire, ne nous fais plus de questions: nous sommes chrétiens; fais ce que tu as à faire.

************

799

Եւ տարեալ ի տեղի կատարմանն հատին զգլուխ երանելոյն Ռատիոսի։ Եւ հատեալ գլուխն խօսէր եւ քաջալերէր զեղբարսն մի՛ երկնչել ի մահուանէ։

  • տարեալ ptcp տանիմ, տարայ to lead [NB -ն- in pres, -ր- in aor]
  • տեղի, -ղւոյ, -ղեաց place, spot, site
  • կատարումն end, death, completion (here gen.sg.; see Meillet § 56 for nouns in -մն)
  • հատին 3p aor հատանեմ, հատի to cut
  • գլուխ, գլխոց head
  • երանեալ blessed, happy [again NB -եալ > -ելV] (cf. in Ps 1:1, Երանեալ է այր որ ո՛չ գնաց ՛ի խորհուրդս ամպարշտաց, but the Beatitudes have a different, but related adjective: Երանի́ աղքատաց հոգւով, etc.)
  • հատեալ ptcp հատանեմ, հատի to cut
  • խօսէր 3s impf խօսիմ, -եցայ to speak
  • քաջալերէր 3s impf քաշալերեմ, -եցի to encourage, embolden
  • եղբայր, եղբաւր, եղբարց  brother (Meillet § 57b)
  • երկնչել inf  երկնչիմ, -կեայ, -կի՛ր to fear
  • մահ, մահու/մահուան death (Meillet § 59f)

Les ayant menés au lieu de l’exécution, ils tranchèrent la tête au bienheureux Ratios. Mais la tête tranchée parla à ses frères et les encouragea à ne point craindre la mort.

************

On the form սնոյց. The 3s aor ends in -ոյց, the 1s being -ուցի. For the alternation ոյ/ու (see Meillet, p. 18; Godel §2.222), cf. լոյս light, with gen/dat/abl լուսոյ; that is, -ոյ- in closed syllable, -ու- in open syllable.

Here are a few more occurrences of the form (also with the imper in Ex 2:9), with the Greek for the biblical texts:

Ex 2:9 եւ ասէ ցնա դուստրն փարաւոնի. ա́ռ զմանուկդ, եւ սնո́ ինձ զդա. եւ ես տաց քեզ զվարձս քո։ Եւ ա́ռ կինն զմանուկն՝ եւ սնոյց զնա։ εἶπεν δὲ πρὸς αὐτὴν ἡ ϑυγάτηρ Φαραω Διατήρησόν μοι τὸ παιδίον τοῦτο καὶ ϑήλασόν μοι αὐτό, ἐγὼ δὲ δώσω σοι τὸν μισϑόν. ἔλαβεν δὲ ἡ γυνὴ τὸ παιδίον καὶ ἐϑήλαζεν αὐτό.

Dt 1:31 զի սնո́յց զքեզ տ(է)ր ա(ստուա)ծ քո, ո(ր)պ(էս) սնուցանիցէ ոք զորդի իւր ὡς ἐτροϕοϕόρησέν σε κύριος ὁ ϑεός σου, ὡς εἴ τις τροϕοϕορήσει ἄνϑρωπος τὸν υἱὸν αὐτοῦ

1Sam 1:23 Եւ նստա́ւ կինն եւ սնո́յց զորդին իւր՝ մինչեւ հատոյց զնա ՛ի ստենէ։ καὶ ἐκάϑισεν ἡ γυνὴ καὶ ἐϑήλασεν τὸν υἱὸν αὐτῆς, ἕως ἂν ἀπογαλακτίσῃ αὐτόν.

Ps 22:2 եւ առ ջուրս հանգստեան սնոյց զիս։ ἐπὶ ὕδατος ἀναπαύσεως ἐξέϑρεψέν με

Acts 7:21 եւ յընկեցիկն առնել զնա՝ եբարձ զնա դուստրն փառաւոնի, եւ սնոյց զնա ի́ւր յորդեգիրս։ ἐκτεϑέντος δὲ αὐτοῦ ἀνείλατο αὐτὸν ἡ ϑυγάτηρ Φαραὼ καὶ ἀνεϑρέψατο αὐτὸν ἑαυτῇ εἰς υἱόν.

Agat. § 37 եւ մերձաւորեալ զնա սնոյց դայեկօք երկիւղիւն Քրիստոսի. Thomson, p. 53: “And he was brought up by his tutors [lit. he (i.e. an unnamed person), having adopted him, raised him with tutors (n. on p. 458)] in the fear of Christ.”

Posted August 26, 2014 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Grammar, Hagiography, Lexicography

Tagged with , , , , , , ,

Some digitized Armenian manuscripts   Leave a comment

Readers of this blog are well aware of how the availability, greater or lesser, of digital images of manuscripts continues to make the study of manuscripts a much more likely possibility for students, scholars, and other readers. Thankfully, more and more libraries that are free to do so have made some or all of their own manuscripts freely available. Some recent searching led to these below for Armenian, and I thought others might appreciate having them listed together in one place. This is certainly not a complete list! If you know of others, please give a link in the comments.

Baltimore

From the Walters Art Museum:

Beirut

Near East School of Theology no. 869 (I think): at the WDL here (NB the ms and the metadata do not correspond)

Berlin

Chicago

University of Chicago, Goodspeed collection (see here)

(Lviv)

Gospels copied in Lviv, 1198/9 (Lemberg Gospels), images available here. Some basic info here.

Paris

  • BnF Arm. 65 (hymnbook) here
  • BnF Arm 291 (Ps.-Callisthenes, Hist. Alexander) here

Tübingen

Ma XIII 93 (Michael the Great, et varia) here

Washington, DC

LOC, Verin Noravank Gospels, 1487 at the WDL here

Posted March 28, 2014 by adam_bremer-mccollum in Armenian, Bible, Codicology, Liturgy, Michael the Great

Tagged with , , , ,

« Older Entries
%d bloggers like this: