Share this:

Liv Ingeborg Lied (here), taking as a starting point a recent article by Alin Suciu, has recently made some important remarks on 4 Ezra in Syriac. Here I would like to add a little about this text in Old Georgian. First, note these editions, with the sigla that I will use below:

• AB = Robert P. Blake, “The Georgian Version of Fourth Esdras from the Athos Manuscript,” Harvard Theological Review 22 (1929): 57–105.
• JB = Robert P. Blake, “The Georgian Version of Fourth Esdras from the Jerusalem Manuscript,” Harvard Theological Review 19 (1926): 299–375.
• JL = K. Danelia, S. Č’xenkeli, and B. Šavišvili, ქართული ლექციონარის პარიზული ხელნაწერი/Парижская рукопись грузинского лекционария, vol. 1 (Tbilisi, 1987), vol. 2 (Tbilisi, 1997). Available at TITUS here.
• OJ = Cʻiala Kʻurcʻikiże, ძველი აღთქმის აპოკრიფების ქართული ვერსიები (X-XVIII სს. ხელნაწერთა მიხედვით), vol. 1 (Tbilisi, 1970). Available at TITUS here.
• Michael Tarchnišvili, Le Grand lectionnaire de l’église de Jérusalem (ve-viiie S.) I, CSCO 188-189 / Scr. Ib. 9-10 (Louvain, 1959); Le Grand lectionnaire de l’église de Jérusalem (ve-viiie S.) II, CSCO 204-205 / Scr. Ib. 13-14 (Louvain, 1960).

The full book is available in AB, JB, and OJ. For these non-lectionary manuscripts, JB + AB ≈ OJ. Lied notes that parts of 4 Ezra appear in some Syriac lectionaries, and we see the same phenomenon in Georgian. The Georgian lectionary includes 5:22-30 and 8:6-36. For the verses as numbered in JL, which agree with the usual numbering, note:

• JL 5:22-30 = OJ 3:22-30

• JL 8:6-36 = OJ 6:6-36

The numbering in Blake’s editions differs from both of these and is produced as-is below.

As an example of the variety that we find in these texts, I offer a text sample of 4Ezr 5:22-30 according to JL, OJ, JB, and AB. (No judgement on textual primacy is necessarily implied in this order.) As usual when multiple textual versions are compared, various differences (grammatical constructions, constituent order, vocabulary, etc.) become manifest. (Not all of these are observable in English translations of those versions, of course.) As will be seen, there are some notable variants across these Georgian versions. In her post, Lied rightly stresses that “[t]here is still much research to be done on the reception history of 4 Ezra in the Christian East”. This research must include Old Georgian. I hope that the text sample given below, supplied with an English translation for those who do not read Georgian, will show that the Georgian witnesses to 4 Ezra certainly merit inclusion in any textual discussion of the book, whatever the language from which they were translated.

In the Georgian lectionary, the text below is read on Epiphany. In Tarchnišvili’s ed., the reading is introduced with the words ა : საკითხავი : ეზრა წინაჲსწარმეტყუელისაჲ :, “Reading I: Ezra the Prophet”. Barring punctuation and a minor orthographic difference (სიძულვილით instead of სიძულილით), the incipit and desinit of the passage (which is all Tarchnišvili gives) match JL. I have made a few changes to align the verses with JL; such places are marked with *. I have changed გან to -გან in Blake’s editions. First I give each text with an English translation, verse-by-verse, and then after that, for students of Old Georgian I supply the texts with notes on vocabulary and grammar at the first appearance of given forms.

5:22

JL5:22 და შთაიხუა გულმან ჩემმან შჯული მეცნიერებისაჲ. ვიწყე სიტყუად წინაშე ანგელოზისა მიერ მეცა,
And my heart took in the law of knowledge. I also began to speak from it before the angel.

OJ3:22 და შთაიცუა გულმან ჩემმან სული მეცნიერებისაჲ, და ვიწყე სიტყუად მერმეცა წინაშე მაღლისა,
And my heart put on the soul of knowledge, and then I also began to speak before the Most High.

JB2.1.3 და შთაეცუა გულმან ჩემმან სული მეცნიერებისაჲ: ვიწყე სიტყუად მერმეცა წინაშე მაღლისა *
And my heart put on the soul of knowledge. Then I also began to speak before the Most High.

AB2.1.3 და შთაიცუა გულმან ჩემმან გული მეცნიერებისაჲ, და ვიწყე სიტყუად წინაშე მაღლისა მერმეცა, *
And my heart put on the soul of knowledge, and then I also began to speak before the Most High.

5:23

JL5:23 და ვთქუ: უფალო, ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთაგან გამოირჩიე შენდად ვენაჴი;
And I said, “Lord, from all the high forests of the earth and from the trees you have chosen a vine for yourself.

OJ3:23  და ვთქუ: უფალო ღმერთო, ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთა მისთაგან გამოირჩიე შენდად ვენაჴი,
And I said, “Lord God, from all the high forests of the earth and from its trees you have chosen a vine for yourself.

JB2.2.1  და ვთქუ჻ უფალო ღმერთო ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთაგან გამოირჩიე შენდად ვენაჴი.
And I said, “Lord God, from all the high forests of the earth and from the trees you have chosen a vine for yourself.

AB2.2.1 და ვთქუ჻ უფალო ღმერთო ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთაგან მისთა გამოირჩიე შენდად ვენაჴი.
And I said, “Lord God, from all the high forests of the earth and from its trees you have chosen a vine for yourself.

5:24

JL5:24 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი;
And from all the places of the world you have chosen for yourself one area.

OJ3:24 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი; *
And from all the places of the world you have chosen for yourself one area.

JB2.2.2 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი.
And from all the places of the world you have chosen for yourself one area.

AB2.2.2 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი.
And from all the places of the world you have chosen for yourself one area.

5:25

JL5:25 და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათაგან ადიდე შენდად ერთი და ყოველთაგან ქალაქთა შჱნებულთა ჩინებულ ჰყავ შენდად და წმიდა ჰყავ სიონი.
And from all the abysses of the earth and from the seas you have honored for yourself a single one, and from all the built-up cities you have made a chosen one for yourself, and you have made Zion holy.

OJ3:25 და ყოველთაგან ყუავილთა — შროშანი; და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათა განადიდე შენდად ერთი მდინარჱ — იორდანე; და ყოველთაგან შჱნებულთა ქალაქთა წმიდა ჰყავ შენდად სიონი;
And from all the flowers, a lily, and from all the abysses of the earth and seas you have enlarged for yourself one river, Jordan, and from all the built-up cities you have made Zion holy for yourself.

JB2.2.3 და ყოველთაგან ყუავილთა შროშანი. და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათა განადიდე შენდად ერთი მდინარე იორდანე. და ყოველთაგან შენებულთა ქალაქთა წმიდა ჰყავ შენდად სიონი.
And from all the flowers, a lily, and from all the abysses of the earth and seas you have enlarged for yourself one river, Jordan, and from all the built-up cities you have made Zion holy for yourself.

AB2.2.3 და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათა განადიდჱ შენდად ერთი მდინარჱ. და ყოველთაგან შჱნებულთა ქალაქთა წმიდა ჰყავ სიონი შენდად.
And from all the abysses of the earth and seas you have enlarged for yourself one river, and from all the built-up cities you have made Zion holy for yourself.

5:26

JL5:26 და ყოველთაგან დაბადებულთა მფრინველთა სახელ-სდებ შენდად ტრედსა ერთსა; და ყოველთაგან დაბადებულთა შენთა სათნო იყავ ცხოვარი ერთი.
And from all the birds created you name [named?] for yourself one dove, and from all the things you created you have found one sheep pleasing.

OJ3:26 და ყოველთაგან დაბადებულთა მფრინველთა ცისათა სახელ-სდევ შენდად ტრედსა ერთსა; და ყოველთაგან დაბადებულთა შენთა საცხოვართა სათნო იყავ შენდად ერთი ცხოვარი;
And from all the created birds of the sky you have named for yourself one dove, and from all the animals you created you have found one sheep pleasing for yourself.

JB2.2.4 და ყოველთაგან დაბადებულთა მფრინველთა სახელ სდევ შენდად ტრედსა. და ყოველთაგან დაბადებულთა შენთა საცხოვართა სათნო ჰყავ შენდად ცხოვარი.
And from all the created birds you have named for yourself a dove, and from all the animals you created you have found one sheep pleasing for yourself.

AB2.2.4 და ყოველთაგან მფრინველთა ცისათა სახელ სდევ შენდად ტრედსა ერთსა. და ყოველთაგან საცხოვართა სათნო იყავ შენდად ცხოვარი ერთი.
And from all the created birds of the sky you have named for yourself one dove, and from all created animals you have found one sheep pleasing for yourself.

5:27

JL5:27 და ყოველთაგან შექმნულთა შენთა ერ საზეპურო ჰყავ ერი შენი ისრაჱლი; და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა, რომელიცა შეიყუარე.
And from everyone you brought into existence you made an elect people, your people Israel, and from all chosen generations you gave the law to the people whom you also loved.

OJ3:27 და ყოველთაგან შექმნულთა შენთა ერთა საზეპურო ჰყავ ერი ერთი ისრაელი; და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა, რომელცა შეიყუარე.
And from all the peoples you brought into existence you made one people, Israel, elect, and from all chosen generations you gave the law to the people whom you also loved.

JB2.2.5 და ყოველთაგან შექმნულთა შენთა ერთა საკუთრად შენდად ჰყავ ერი ერთი ისრაჱლი. და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა რომელი შეიყუარე:
And from all the peoples you brought into existence you made one people, Israel, your own, and from all chosen generations you gave the law to the people whom you loved.

AB2.2.5 და ყოველთაგან შექმნულთაგან ერთა საზეპურო ჰყავ ერთი ისრაჱლი. და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა რომელცა შეიყუარე:
And from all the peoples you brought into existence you made one, Israel, elect, and from all chosen generations you gave the law to the people whom you also loved.

5:28

JL5:28 და აწ, უფალო, რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა? რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა და დააბნიე ერთი იგი შენი მხოლოდ-შობილი ყოველთა თანა.
And now, Lord, why have you given up that one before many? Because you have rebuked that one root more than all roots and you have scattered that one, your only begotten, among everyone.

OJ3:28 და აწ, უფალო, რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა? რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა და განაბნიე მხოლოდ-შობილი შენი ყოველთა თანა.
And now, Lord, why have you given up that one before many? Because you have rebuked that one root more than all roots and you have dispersed your only begotten among everyone.

JB2.2.6 და აწ უფალო რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა. რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა. და განაბნიე მხოლოდ შობილი შენი ყოველთა თანა.
And now, Lord, why have you given up that one before many? Because you have rebuked that one root more than all roots and you have dispersed your only begotten among everyone.

AB2.2.6 და აწ უფალო რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა. რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა. და განაბნიე ყოველი მხოლოდ შობილი შენი და ყოველთა თანა.
And now, Lord, why have you given up that one before many? Because you have rebuked that one root more than all roots and you have dispersed all your only begotten, and among everyone.

5:29

JL5:29 და დასთრგუნე მცვალებელნი შჯულისა შენისანი.
And you have trodden underfoot those who interchange your law.

OJ3:29 და დასთრგუნენ მაცილობელნი შჯულისა შენისანი და მორწმუნეთა შჯულისა შენისათა. …
And you have trodden underfoot those who oppose your law, and them that believe your law…

JB2.2.7 და დასთრგუნვენ მაცილობელნი შჯულისა შენისანი მორწმუნეთა შჯულისა შენისათა.
And those who oppose your law tread underfoot them that believe your law.

AB2.2.7 დასთრგუნვენ მაცილობელნი შჯულისა შენისანი და მორწმუნეთა შჯულისა შენისათა.
Those who oppose your law tread underfoot, too, them that believe your law.

5:30

JL5:30 უკუეთუ სიძულილით მოიძულე ერი შენი, ჴელთა შინა შენთა ჯერ-არს სწავლაჲ.
If you really hated your people, the punishment should be at your hands.”

OJ3:30 უკუეთუ სიძულილით მოიძულე ერი შენი, შენთა ჴელთა შინა ჯერ-არს სწავლაჲ.
If you really hated your people, the punishment should be at your hands.”

JB2.2.8 უკუეთუ სიძულილით მოიძულე ერი შენი. შენთა ჴელთა შინა ჯერ არს სწავლაჲ჻
If you really hated your people, the punishment should be at your hands.”

AB2.2.8 უკუე სიძულილით მოიძულჱ ერი შენი. შენთა ჴელთა შინა ჯერ არს სწავლაჲ ჩემი჻
Well, you really hated your people: the punishment should be at your hands.”

Finally, for students of old Georgian:

5:22

JL5:22 და შთაიხუა გულმან ჩემმან შჯული მეცნიერებისაჲ. ვიწყე სიტყუად წინაშე ანგელოზისა მიერ მეცა,

• შთა-ი-ხუ-ა aor 3sg შთახუმა to take (down)
• შჯული (სჯული) law
• მეცნიერებაჲ knowledge
• ვ-ი-წყ-ე aor 1sg წყება to begin

OJ3:22 და შთაიცუა გულმან ჩემმან სული მეცნიერებისაჲ, და ვიწყე სიტყუად მერმეცა წინაშე მაღლისა,

• შთა-ი-ცუ-ა aor 3sg შთაცუმა to clothe, put on
• მაღალი high

JB2.1.3 და შთაეცუა გულმან ჩემმან სული მეცნიერებისაჲ: ვიწყე სიტყუად მერმეცა წინაშე მაღლისა *

AB2.1.3 და შთაიცუა გულმან ჩემმან გული მეცნიერებისაჲ, და ვიწყე სიტყუად წინაშე მაღლისა მერმეცა, *

5:23

JL5:23 და ვთქუ: უფალო, ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთაგან გამოირჩიე შენდად ვენაჴი;

• მაღნარი grove (high) forest (cf. ტყეჲ forest)
• ხეჲ tree
• გამო-ი-რჩი-ე aor 2sg გამორჩევა to choose, select
• ვენაჴი vine

OJ3:23  და ვთქუ: უფალო ღმერთო, ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთა მისთაგან გამოირჩიე შენდად ვენაჴი,

JB2.2.1  და ვთქუ჻ უფალო ღმერთო ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთაგან გამოირჩიე შენდად ვენაჴი.

AB2.2.1 და ვთქუ჻ უფალო ღმერთო ყოველთაგან მაღნართა ქუეყანისათა და ხეთაგან მისთა გამოირჩიე შენდად ვენაჴი.

5:24

JL5:24 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი;

• იატაკი ground, earth

OJ3:24 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი; *

JB2.2.2 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი.

AB2.2.2 და ყოველთაგან ადგილთა სოფლისათა გამოირჩიე შენდად იატაკი ერთი.

5:25

JL5:25 და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათაგან ადიდე შენდად ერთი და ყოველთაგან ქალაქთა შჱნებულთა ჩინებულ ჰყავ შენდად და წმიდა ჰყავ სიონი.

• უფსკრული abyss, bottomless (cf. ფსკერი ground, bottom)
• ა-დიდ-ე aor 2sg დიდება to praise, honor
• შე/ჱნებული  built, constructed (for the root, cf. Arm. շինեմ to build; in Georgian note the sobriquet დავით აღმაშენებელი, David the Builder, Georgian king from 1089-1125)
• ჩინებული choice, lofty, noble
• ჰ-ყავ aor 2sg ყოფა to make

OJ3:25 და ყოველთაგან ყუავილთა — შროშანი; და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათა განადიდე შენდად ერთი მდინარჱ — იორდანე; და ყოველთაგან შჱნებულთა ქალაქთა წმიდა ჰყავ

• შენდად სიონი;
• ყუავილი flower
• შროშანი lily (MP sōsan [for Sogdian, cf. ms C2 83v2, with Sims-Williams’ note on p. 163], Aram šōšan (Syr šawšantā), Arm շուշան)
• გან-ა-დიდ-ე aor 2sg განდიდება to enlarge, increase
• მდინარეჲ river

JB2.2.3 და ყოველთაგან ყუავილთა შროშანი. და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათა განადიდე შენდად ერთი მდინარე იორდანე. და ყოველთაგან შენებულთა ქალაქთა წმიდა ჰყავ შენდად სიონი.

AB2.2.3 და ყოველთაგან უფსკრულთა ქუეყანისათა და ზღუათა განადიდჱ შენდად ერთი მდინარჱ. და ყოველთაგან შჱნებულთა ქალაქთა წმიდა ჰყავ სიონი შენდად.

5:26

JL5:26 და ყოველთაგან დაბადებულთა მფრინველთა სახელ-სდებ შენდად ტრედსა ერთსა; და ყოველთაგან დაბადებულთა შენთა სათნო იყავ ცხოვარი ერთი.

• დაბადებული created, creature
• მფრინველი bird (cf. მფრინვალეჲ flying)
• სახელ-ს-დებ pres 2sg სახელ-დება to name (the aor 2sg სახელ-ს-დევ, which differs in only one letter, would agree with the other Georgian versions, but note the acc ტრედსა ერთსა here and in the other versions)
• ტრედი dove
• სათნო ი-ყავ aor 2sg სათნო-ყოფა to find pleasing, enjoy (სათნოჲ pleasant, pleasing)
  ცხოვარი sheep

OJ3:26 და ყოველთაგან დაბადებულთა მფრინველთა ცისათა სახელ-სდევ შენდად ტრედსა ერთსა; და ყოველთაგან დაბადებულთა შენთა საცხოვართა სათნო იყავ შენდად ერთი ცხოვარი;

• ცაჲ heaven, sky
• სახელ-ს-დევ aor 2sg სახელ-დება to name (but with the aor why is ტრედსა ერთსა acc?)
• საცხოვარი animal, cattle, sheep

JB2.2.4 და ყოველთაგან დაბადებულთა მფრინველთა სახელ სდევ შენდად ტრედსა. და ყოველთაგან დაბადებულთა შენთა საცხოვართა სათნო ჰყავ შენდად ცხოვარი.

AB2.2.4 და ყოველთაგან მფრინველთა ცისათა სახელ სდევ შენდად ტრედსა ერთსა. და ყოველთაგან საცხოვართა სათნო იყავ შენდად ცხოვარი ერთი.

5:27

JL5:27 და ყოველთაგან შექმნულთა შენთა ერ საზეპურო ჰყავ ერი შენი ისრაჱლი; და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა, რომელიცა შეიყუარე.

• შექმნული made, prepared
• საზეპუროჲ chosen
• გამოცდილი chosen
• ნათესავი generation, people
• მო-ჰ-მადლ-ე aor 2sg მომადლება to give, grant
• შე-ი-ყუარ-ე aor 2sg შეყუარება to love, cherish

OJ3:27 და ყოველთაგან შექმნულთა შენთა ერთა საზეპურო ჰყავ ერი ერთი ისრაელი; და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა, რომელცა შეიყუარე.

JB2.2.5 და ყოველთაგან შექმნულთა შენთა ერთა საკუთრად შენდად ჰყავ ერი ერთი ისრაჱლი. და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა რომელი შეიყუარე:

• საკუთარი (one’s) own

AB2.2.5 და ყოველთაგან შექმნულთაგან ერთა საზეპურო ჰყავ ერთი ისრაჱლი. და ყოველთაგან გამოცდილთა ნათესავთა შჯული მოჰმადლე ერსა რომელცა შეიყუარე:

5:28

JL5:28 და აწ, უფალო, რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა? რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა და დააბნიე ერთი იგი შენი მხოლოდ-შობილი ყოველთა თანა.

• მი-გ-ი-ცემ-იეს perf 2sg მიცემა to give
• ა-გინ-ე aor 2sg გინება to scold, reprimand, rebuke, malign
• ძირი root
• და-ა-ბნი-ე aor 2sg დაბნევა to scatter, disperse, cast away (NB ე/ი umlaut)
• მხოლოდ-შობილი only begotten

OJ3:28 და აწ, უფალო, რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა? რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა და განაბნიე მხოლოდ-შობილი შენი ყოველთა თანა.

• გან-ა-ბნი-ე aor 2sg განბნევა to scatter, disperse (as above, NB ე/ი umlaut)

JB2.2.6 და აწ უფალო რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა. რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა. და განაბნიე მხოლოდ შობილი შენი ყოველთა თანა.

AB2.2.6 და აწ უფალო რად მიგიცემიეს ერთი იგი წინაშე მრავალთა. რამეთუ აგინე ერთი იგი ძირი უფროჲს ყოველთა ძირთა. და განაბნიე ყოველი მხოლოდ შობილი შენი და ყოველთა თანა.

5:29

JL5:29 და დასთრგუნე მცვალებელნი შჯულისა შენისანი.

• და-ს-თრგუნ-ე aor 2sg დათრგუნვა to tread underfoot
• მცვალებელი interchanging, exchanging

OJ3:29 და დასთრგუნენ მაცილობელნი შჯულისა შენისანი და მორწმუნეთა შჯულისა შენისათა. …

• და-ს-თრგუნ-ე-ნ aor 2sg N დათრგუნვა to tread underfoot
• მაცილობელი fighting, quarrelsome
• მორწმუნეჲ believing, faithful

JB2.2.7 და დასთრგუნვენ მაცილობელნი შჯულისა შენისანი მორწმუნეთა შჯულისა შენისათა.

• და-ს-თრგუნ-ვ-ენ pres 3pl O3 დათრგუნვა to tread underfoot

AB2.2.7 დასთრგუნვენ მაცილობელნი შჯულისა შენისანი და მორწმუნეთა შჯულისა შენისათა.

5:30

JL5:30 უკუეთუ სიძულილით მოიძულე ერი შენი, ჴელთა შინა შენთა ჯერ-არს სწავლაჲ.

• სიძულილი hatred (and as v.n., to hate)
• მო-ი-ძულ-ე aor 2sg მოძულება to hate (w/ the preverb uses a direct construction, but w/o — სიძულილი — uses an indirect construction)
• ჯერ-არს to be reasonable, suitable, necessary
• სწავლა to punish (also, to teach)

OJ3:30 უკუეთუ სიძულილით მოიძულე ერი შენი, შენთა ჴელთა შინა ჯერ-არს სწავლაჲ.

JB2.2.8 უკუეთუ სიძულილით მოიძულე ერი შენი. შენთა ჴელთა შინა ჯერ არს სწავლაჲ჻

AB2.2.8 უკუე სიძულილით მოიძულჱ ერი შენი. შენთა ჴელთა შინა ჯერ არს სწავლაჲ ჩემი჻

Share this:

Amid the multi-versioned and oft performed corpus of American folk songs is “Mary, Don’t You Weep,” which has in the refrain,

Pharaoh’s army got drownded,

O Mary, don’t weep!

This heilsgeschichtliche intertextuality bridges together — to name only two points in the song’s potential panorama — events in the experience of Mary, Lazarus’ brother (John 11), and a high point at the beginning of the Exodus, the passage through the Red Sea. (See the song, with only two verses, in Sandburg’s American Songbag here.) The imagery of the Red Sea, of course, has often been picked up by the religious who knew the story. Here’s an example from a ps.-Ephremian collection of prayers in Armenian:

Ըկղմեա՛ Տէր՝ զթշնամին իմ որպէս զզօրութիւն փարաւոնի…

Drown, O Lord, my enemy, [as you did] the army of Pharaoh…

Mathews, The Armenian Prayers (Աղօթք) attributed to Ephrem the Syrian, TeCLA 36 (Gorgias, 2014), I.63, pp. 42-43

So for today’s OGPS, here — and the idea to do these verses really did originate in my recollection of the song — are verses 1, 4-5 from Exodus 15, with the song celebrating the event put into the mouth of Moses and the Israelites. These verses are not in the Oshki text, but I give them below (with LXX) from the Jerusalem lectionary:

• JL = Jerusalem lectionary (Paris ms), ed. K. Danelia, S. Č’xenkeli, B. Šavišvili

In addition, I’m including the text from the first Ode (Ex 15) that appears at the end of the Psalter according to the following editions:

• A = Rec. A, ed. Mzek’ala Šaniże
• G= Graz ms, ed. V. Imnaišvili

(Electronic forms of these editions are all available at TITUS.) There are only minor differences between the three texts.

Exodus 15:1

1 Τότε ᾖσεν Μωυσῆς καὶ οἱ υἱοὶ Ισραηλ τὴν ᾠδὴν ταύτην τῷ θεῷ καὶ εἶπαν λέγοντες ῎Αισωμεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται· ἵππον καὶ ἀναβάτην ἔρριψεν εἰς θάλασσαν.

JL1 მას ჟამსა უგალობდეს ძენი ისრაჱლისანი გალობითა ამით: ჴმითა: უგალობდეთ უფალსა, [რამეთუ] დიდებით დი[დებულ არს], ცხენები და მჴედრები შთასთხია ზღუასა.

• უ-გალობ-დ-ეს impf 3pl გალობა to sing
• გალობაჲ song
• ჴმაჲ voice
• უ-გალობ-დ-ე-თ 1pl pres impv (or 1pl pres conj) გალობაჲ to sing
• დიდებული praised, to be praised
• ცხენი horse
• მჴედარი rider, soldier
• შთა-ს-თხი-ა aor 3sg O3 შთათხევა to throw, cast (NB the pl objects here are both in -ებ, so there is no N-pl marker in the verb; see the Excursus below for some other occurrences of the verb)
• ზღუაჲ sea

G1 […] უგალობდეთ უფალსა, რამეთუ დიდებით დიდებულ არს; ცხენები და მჴედრები შთათხია ზღუასა.

A1 […] უგალობდეთ უფალსა, რამეთუ დიდებით დიდებულ არს; ცხენები და მჴედრები შთასთხია ზღუასა.

Exodus 15:4

4 ἅρματα Φαραω καὶ τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἔρριψεν εἰς θάλασσαν, ἐπιλέκτους ἀναβάτας τριστάτας κατεπόντισεν ἐν ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ.

JL4 ეტლები ფარაოისი და ყოველი ერი მისი შთასთხია ზღუასა, რჩეული მჴედარი მთავართაჲ მათ დაანთქა ზღუასა მას მეწამულსა.

• ეტლი wagon, chariot
• რჩეული choice, chosen (i.e. of high quality)
• და-ა-ნთქ-ა aor 3sg და(ნ)თქმა to sink (here causative with -ა-)
• მეწამული red

G4 ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ერი მისი შთათხია ზღუასა, რჩეული მჴედრები მთავართაჲ მათ დაათქა ზღუასა მას მეწამულსა;

A4 ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ერი მისი შთასთხია ზღუასა, რჩეული მჴედრები მთავართაჲ მათ დაათქა ზღუასა მას მეწამულსა;

Exodus 15:5

5 πόντῳ ἐκάλυψεν αὐτούς, κατέδυσαν εἰς βυθὸν ὡσεὶ λίθος.

JL ზღუამან დაფარნა იგინი, დაჴდეს და დაერინეს იგინი სიღრმესა მას უფსკრულთასა, ვითარცა ლოდნი.

• და-ფარ-ნ-ა aor 3sg N დაფარვა to cover
• და-ჴდ-ეს aor 3pl დაჴდომა to go down
• და-ე-რი-ნ-ეს aor pass 3pl დარევა to conquer, overpower, subdue (aor pass 3sg დაერია)
• სიღრმეჲ the deep
• უფსკრული abyss, bottomless
• ლოდნი stone

G5 ზღუამან დაფარნა იგინი, დაჴდეს და დაიძირნეს სიღრმესა მას უფსკრულთასა ვითარცა ლოდნი.

• და-ი-ძირ-ნ-ეს aor pass 3pl დაძირვა to send to the bottom

A5 ზღუამან დაჰფარნა იგინი, დაჴდეს და დაიძირნეს სიღრმესა მას უფსკრულთასა ვითარცა ლოდნი.

Note that for the first verb the agent in Greek is apparently God, but in Georgian it’s the sea. Also notable is that there are two doublets in the second part of the verse: we have two verbs in Georgian where Greek has only κατέδυσαν, and for εἰς βυθὸν there are two related nouns in სიღრმესა მას უფსკრულთასა.

We have another Georgian translation of part of these verses. Verse 4 with the beginning of 5 also appears, slightly differing, in the Georgian version of the Chronicle of George the Monk, § 8, p. 255.1-3:

ეტლები ფარაოჲსი და ყოველი ძალი მისი შთასთხია ზღუასა. რჩეული მჴედრები სამმდგომთაჲ მათ დაანთქა ზღუასა მეწამულსა. ღრმამან დაფარნა იგინი

This agrees with the Mc’xet’a Bible. Here we have ძალი “strength, power, might; army” instead of ერი, სამმდგომთაჲ “officer” (vel sim.) instead of მთავართაჲ, and instead of ზღუამან in verse 5 ღრმამან “deep, the deep” (ღრმაჲ; cf. სიღრმეჲ above).

Excursus on შთათხევა to throw, cast

For a fuller grasp of this verb, here are a few more biblical occurrences. I include the Greek for each quoted Georgian part, but, as you will see, there are places where the two texts are divergent. Here we see a Series I impv and a few more examples of Series II forms to compare with the aor form that appears above.

Ex 1:22

εἰς τὸν ποταμὸν ῥίψατε

Oshki მდინარესა შთასთხევდით

• შთა-ს-თხევ-დი-თ pres impv 2pl O3

Jer 41:7

(48:7) καὶ ἐγένετο εἰσελθόντων αὐτῶν εἰς τὸ μέσον τῆς πόλεως ἔσφαξεν αὐτοὺς εἰς τὸ φρέαρ.

Oshki და იყო რაჟამს შევიდეს იგინი შოვა ქალაქსა, მოწყჳდნა იგინი ისმაელ, და შთასთხინა იგინი ჯურღმულსა მან და კაცთა მათ მისთანათა.

• შთა-ს-თხი-ნ-ა aor 3sg O3 N

(ჯურღმული “well, pit” occurs in other places below)

Dan 6:24

OG (25) καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν καὶ τὰ τέκνα αὐτῶν ἐρρίφησαν τοῖς λέουσι

Th (25) καὶ εἰς τὸν λάκκον τῶν λεόντων ἐνεβλήθησαν αὐτοὶ καὶ οἱ υἱοὶ αὐτῶν καὶ αἱ γυναῖκες αὐτῶν

Oshki და შთასთხინეს ჯურღმულსა მას ლომთასა იგინი და ძენი მათნი და ცოლნი მათნი

• შთა-ს-თხი-ნ-ეს aor 3pl O3 N (the Greek is passive, but the Georgian active)

Bel 42

OG καὶ τοὺς αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἐνέβαλεν εἰς τὸν λάκκον

Th καὶ ἀνέσπασεν αὐτόν τοὺς δὲ αἰτίους τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ἐνέβαλεν εἰς τὸν λάκκον

Oshki ხოლო ბრალეულნი იგი წარწყმედისა მისისანი შთასთხინა მეფემან ჯურღმულსა მას

• შთა-ს-თხი-ნ-ა (as above)

Mt 13:50

καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων

Adishi და შთასთხინენ იგინი საჴუმილსა მას ცეცხლისასა. მუნ იყოს ტირილი და ღრჭენაჲ კბილთაჲ.

JerLect: და შთასთხინენ იგინი შორის საჴუმილსა მას ცეცხლისასა. მუნ იყოს ტირილი თუალთაჲ და ღრჭენაჲ კბილთაჲ.

• შთა-ს-თხი-ნ-ენ aor conj 3pl O3 N

Share this:

Today’s lines are from the Gospel: the demoniac’s words of recognition to Jesus in Lk 4:34. The Georgian is straightforward, but first, here’s the Greek:

ἔα, τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; ἦλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ.

On ἔα, an exclamation especially common in Greek drama, see LSJ here; some translators, however, ancient (e.g. Peshitta, Harqlean, Armenian,* Vulgate) and modern (e.g. KJV), have taken the word to be the pres impv 2sg of ἐᾶν, spelled (and accented) the same way. For the Hebrew Vorlage (מה לי ולך) of τί ἐμοὶ/ἡμῖν καὶ σοί (cf. Lk 8:28, Jn 2:4), cf. Jdg 11:12, 1 Kgs 17:18, 2 Kgs 3:13; Hos 14:9 (Eng 14:8), 2 Chr 35:21.

Here’s the Georgian Adishi text:

ეჰა, რაჲ არს ჩემი და შენი, იესუ ნაზორეველო? მოხუედ წარწყმედად ჩუენდა, გიცით შენ, ვინ ხარ წმიდაჲ ეგე ღმრთისაჲ.

• ეჰა An exclamation, this Georgian version, along with the Pre-Athonite and Giorgi’s, thus standing apart from both Syriac and Armenian.
• მო-ხ-უედ aor 2sg მოსლვა to come
• წარწყმედა to destroy
• გ-ი-ც-ი-თ pres 1pl O2 ცოდნა to know (cf. Aronson, §9.1.4)

*The Armenian in Künzle’s ed. is թուղացո՛; the Zohrab Bible has the spelling թուլացո՛. In either case, it’s aor impv 2sg թուղ/լացուցանեմ, թուղ/լացուցի to let, permit, relax, loosen (cf. Nor Baṙgirk’ 1: 821a-b, Künzle, 2: 277).

Share this:

In Sarjveladze-Fähnrich, 960a, s.v. რაკა (and 1167b, s.v. უთჳსესი), the following line is cited from manuscript A-689 (13th cent.), f. 69v, lines 20-23:

კითხვაჲ: რაჲ არს რაკა? მიგებაჲ: სიტყუაჲ სოფლიოჲ, უმშჳდესადრე საგინებელად უთჳსესთა მიმართ მოპოვნებული

Frage: Was ist Raka? Antwort: Ein grobes Wort, den nächsten Angehörigen gegenüber als leiser Tadel gebraucht.

This is a question-and-answer kind of commentary note on the word raka in Mt 5:22. There is probably something analogous in Greek or other scholia, but I have not checked. For this word in Syriac and Jewish Aramaic dialects, see Payne Smith 3973-3974; Brockelmann, LS 1488; DJPA 529b; and for JBA rēqā, DJBA 1078a (only one place cited, no quotation given). For the native lexica, see Bar Bahlul 1915 and the quotations given in Payne Smith.

For this word in this verse, the Syriac versions (S, C, P, H) all have raqqā, Armenian has յիմար (senseless, crazy, silly), and in the Georgian versions, the earlier translations have შესულებულ, but the later, more hellenizing translations have the Aramaic > Greek word რაკა on which the scholion was written. Before returning to the Georgian scholion above, let’s first have a look at parts of this verse in Greek and all of these languages. Note this Georgian vocabulary for below:

გან-(ხ)-უ-რისხ-ნ-ეს 3sg aor conj (the -ნ- is not the pl obj marker) განრისხება to become angry | ცუდად in vain, without cause | შესულებული dumbfounded, stupid | ცოფი crazy, fool

Part 1

• πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ
• kul man d-nergaz ʿal aḥu(h)y iqiʾ
• ամենայն որ բարկանայ եղբաւր իւրում տարապ֊արտուց
• A89/A844 რ(ომე)ლი განხოჳრისხნეს ძმასა თჳსა [ცოჳ]დად
• Ad ყოველი რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად
• PA რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად
• At რომელი განურისხნეს ძმასა თჳსსა ცუდად

Part 2

• ὃς δ’ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ· ῥακά
• kul d-nēmar l-aḥu(h)y raqqā
• որ ասիցէ ցեղբայր իւր յիմար
• A89/A844 რ(ომელმა)ნ ხრქ(ოჳ)ას ძმასა თჳსსა შესოჳლებოჳლ
• Ad რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა: შესულებულ
• PA რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა რაკა
• At რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა რაკა

Part 3

• ὃς δ’ ἂν εἴπῃ· μωρέ
• man d-nēmar lellā (P, H; while S, C have šāṭyā)
• որ ասիցէ ցեղբայր իւր մորոս
• A89/A844 NA
• Ad და რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა: ცოფ
• PA რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა ცოფ
• At რომელმან ჰრქუას ძმასა თჳსსა ცოფ

So now we return to the scholion given above.

კითხვაჲ: რაჲ არს რაკა? მიგებაჲ: სიტყუაჲ სოფლიოჲ, უმშჳდესადრე საგინებელად უთჳსესთა მიმართ მოპოვნებული

• კითხვაჲ question
• მიგებაჲ answer
• სოფლიოჲ worldly (< სოფელი)
• უმშჳდეს-ად-რე < უმშჳდესი quiet, peaceful, calm adv + -რე a particle meaning “a little, slightly”
• საგინებელად to berate, chide, scold
• უთჳსესი neighbor, nearby person
• მოპოვნებული found

Finally, here is an English translation of the scholion:

Question: What is raka? Answer: An impolite word found [when one wants] to berate one’s neighbor in a slightly gentle way.

That is, according to the scholiast there are harsher, stronger vocatives with which to berate someone, but when just a little verbal aggression is needed, raka is the word to choose!

Share this:

Since we talked about camels here in the last post, here’s a simple verse from elsewhere for our next OGPS.

Mt 23:24 Adishi

წინამძღუარნო ბრმანო, რომელნი დასწურავთ კურნაქსა და აქლემსა შთანსთქამთ!

• წინამძღუარი leader, guide
• ბრმაჲ blind
• და-ს-წურავ-თ pres 2pl O3 დაწურვა to press, sift
• კურნაქი gnat, mosquito, etc.
• შთა-ნ-ს-თქამ-თ pres 2pl O3 შთანთქმა/შთათქმა to swallow, gulp down

For good measure, here’s the Greek and Armenian:

ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διϋλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες.

Առաջնորդք կոյրք, որ զմժղուկս քամէ́ք, եւ զուղտս կլանէք։.

• առաջնորդ, ի, -աց guide, director, leader
• կույր, կուրաց blind
• մժղուկ gnat, mosquito, etc.
• քամեմ, -եցի to press, squeeze, sift
• ուղտ, -ուց camel
• կլանեմ, կլի to swallow, devour (NB aorist form!)

Share this:

In Mt 19:24, Mk 10:25, and Lk 18:25 Jesus famously paints the difficulty of a rich person’s ability to get into the kingdom of God with the picture of a camel going through the eye of a needle. The strangeness of the image has not been lost on Gospel-readers from early on. Origen, followed by Cyril, reports that some interpreters took the word κάμηλος ≈ κάμιλος not as the animal, but as some kind of thick rope. This interpretation from Cyril is known also in Syriac, both in the Syriac translation of the Luke commentary, and in Bar Bahlul, and probably elsewhere. I noticed recently in my Georgian Gospel reading that the early translations also bear witness to the reading “rope”, but the later translations — not surprisingly, given the predominant hellenizing tendencies of the period — line up with the standard Greek reading, “camel”, in most (but not all!) places. Below I list a few of the Greek exegetical places, followed by the three synoptic Gospel verses in Greek, Armenian, and Georgian; I have translated into English everything quoted below except for the Greek Gospel verses. The Syriac versions (Old Syriac, Peshitta, Harqlean), at least in Kiraz’s Comparative Edition of the Syriac Gospels, all have “camel” (gamlā), not “rope” (e.g. ḥablā). As usual, for Armenian and Georgian I provide a few lexical notes. I’ve used the following abbreviations:

• A89 = the xanmeti text A89/A844, ed. Lamara Kajaia (not extant for the whole of the Gospel of text), at TITUS here (given in both asomtavruli and mxedruli)
• Ad = Adishi, at TITUS here
• At = Athonite (Giorgi the Hagiorite), at TITUS here
• Künzle = B. Künzle, Das altarmenische Evangelium / L’évangile arménien ancien, 2 vols. [text + Armenian-German/French lexicon (Bern, 1984)
• Lampe = G.W.H. Lampe, A Patristic Greek Lexicon
• PA = Pre-Athonite, see here at TITUS
• PG = Migne, Patrologia Graeca

As a side note, for the Qurʾān verse that cites the phrase in question, see the following:

• W. Montgomery Watt, “The Camel and the Needle’s Eye,” in C.J. Bleeker et al., eds., Ex Orbe Religionum: Studia Geo Widengren, vol. 2 (Leiden, 1972), pp. 155-158.
• Régis Blachère, “Regards sur un passage parallèle des Évangiles et du Coran,” in Pierre Salmon, ed., Mélanges d’Islamologie, volume dédié à la mémoire d’Armand Abel par ses collègues, ses élèves et ses amis (Leiden, 1974), pp. 69-73.
• M.B. Schub, “It Is Easier for a Cable to go through the Eye of a Needle than for a Rich Man to Enter God’s Kingdom,” Arabica 23 (1976): 311-312.
• Samir Khalil, “Note sur le fonds sémitique commun de l’expression ‘un chameau passant par le trou d’une aiguille’,” Arabica 25 (1978): 89-94.
• A. Rippin, “Qurʾān 7.40: ‘Until the Camel Passes through the Eye of the Needle'” Arabica 27 (1980): 107-113.

A similar phrase with “elephant” (pīlā) instead of “camel” appears in the Talmud: see Strack-Billerbeck, Kommentar, vol. 1, p. 828, and Sokoloff, Dict. of Jewish Babylonian Aramaic, s.v. qwpʾ.

Some Greek and Syriac exegetical and lexical references

Origen, Fragment on Mt 19:24: οἱ μὲν τὸ σχοινίον τῆς μηχανῆς, οἱ δὲ τὸ ζῷον (cited in Lampe, 700a, s.v. κάμηλος)

Some [say the word means] the rope of some apparatus, others [say it means] the animal [the camel].

Cyril of Alexandria, Fragment on Mt 19:24 (PG 72: 429) Κάμηλον ἐνταῦθά φησιν, οὐ τὸ ζῶον τὸ ἀχθοφόρον, ἀλλὰ τὸ παχὺ σχοινίον ἐν ᾧ δεσμεύουσι τὰς ἀγκύρας οἱ ναῦται.

He says that kámēlos here is not the beast of burden, but rather the thick rope with which sailors tie their anchors.

Cyril, Comm. on Lk 18:23 (PG 72: 857) Κάμηλον, οὐ τὸ ζῶον, ἀλλὰ τὸ ἐν τοῖς πλοίοις παχὺ σχοινίον.

Kámēlos is not the animal, but rather the thick rope found in boats.

With this Greek line from the Luke commentary we can compare the Syriac version, ed. Payne Smith, p. 338.15-17: gamlā dēn āmar law l-hāy ḥayutā mālon ellā l-ḥablā ʿabyā. ʿyāda (h)w gēr l-hānon d-šappir yādʿin d-neplḥun b-yammā da-l-hālēn ḥablē d-yattir ʿbēn gamlē neqron.

He says gamlā, [meaning] not the animal, but rather a thick rope, for those who know well how to plow the sea are accustomed to call the very thick ropes that they use gamlē.

One more place in Syriac attributed to Cyril has this interpretation, a few lines in the fragmentarily preserved work Against Julian (CPG 5233), ed. E. Nestle in Karl Johannes Neumann, Iuliani imperatoris librorum contra Christianos quae supersunt (Leipzig, 1880), here p. 56, § 21: d-qaddišā Qurillos, men mēmrā d-16 d-luqbal Yuliyanos raššiʿā. mqabbel hākēl l-taḥwitā: ḥrurā da-mḥaṭṭā w-gamlā, w-law ḥayutā a(y)k d-asbar Yuliyanos raššiʿā wa-skal b-kul w-hedyoṭā, ellā mālon ḥablā ʿabyā da-b-kul ellpā, hākanā gēr it ʿyādā d-neqron ennon aylēn d-ilipin hālēn d-elpārē.

Cyril, from book 16 of [his work] Against Julian the Wicked. He accepts, then, the example: the eye of the needle and the gamlā, but not the animal, as the wicked, completely stupid, and ignorant Julian thought, but rather the thick rope that is on every ship, for thus those sailors who are expert are accustomed to call them.

Theophylact of Ohrid, Ennaratio on Mt (PG 123: 356): Τινὲς δὲ κάμηλον οὐ τὸ ζῷόν φασιν, ἀλλὰ τὸ παχὺ σχοινίον, ᾧ χρῷνται οἱ ναῦται πρὸς τὸ ῥίπτειν τὰς ἀγκύρας.

Some say that kámēlos is not the animal, but rather the thick rope that sailors use to cast their anchors.

Suda, Kappa № 282: Κάμηλος: τὸ ζῷον. … Κάμιλος δὲ τὸ παχὺ σχοινίον.

Kámēlos: the animal. … Kámilos a thick rope.

Ps.-Zonaras, Lexicon: Κάμηλος. τὸ ἀχθοφόρον ζῶον. κάμηλος καὶ τὸ παχὺ σχοινίον, ἐν ᾧ δεσμεύουσι τὰς ἀγκύρας οἱ ναῦται. ὡς τὸ ἐν εὐαγγελίοις· κάμηλον διὰ τρυπήματος ῥαφίδος διελθεῖν.

Kámēlos: the beast of burden. Kámēlos is also the thick rope with which sailors tie their anchors, as in the Gospels: “for a kámēlos to go through the eye of a needle.”

As mentioned above, Cyril’s report on the verse re-appears among other things in Bar Bahlul: ed. Duval, coll. 500-501, s.v. gamlā: gamlā tub maraš [sic! cf. maras]. ba-ṣḥāḥā Qurillos gamlā qārē l-ḥablā ʿabyā d-āsrin bēh spinātā. Moše bar Kēpā gišrā ʿabyā d-mettsim l-ʿel b-meṣʿat benyānē qārē gamlā, haw da-ʿlāw(hy) mettsimin qaysē (ʾ)ḥrānē men trayhon gabbāw(hy) w-taṭlilā d-a(y)k hākan gamlā metqrā. (ʾ)ḥrā[nē] dēn d-ʿal gamlā d-besrā w-da-kyānā rāmez wa-b-leššānā yawnāyā qamēlos metemar. (ʾ)ḥrā[nē] dēn āmrin d-gamlā haw d-emar māran b-ewangelyon sgidā — da-dlil (h)u l-gamlā l-meʿal ba-ḥrurā da-mḥaṭṭā — l-hānā gamlā d-ḥayy āmar, w-law d-a(y)k (ʾ)ḥrā[nē] šāṭrin l-gamlā. ba-ṣḥāḥā (ʾ)nāšin dēn āmrin d-šawšmāna (h)w arik reglē w-lā šarririn. w-gamlā b-meṣʿat ḥaywātā dakyātā w-ṭaʾmātā itāw(hy), b-hāy gēr d-metgawrar, men ḥaywātā dakyātā metḥšeb, wa-b-hāy d-lā ṣāryā parstēh, men ṭaʾmātā.

A gamlā is also a rope [Arabic]. In one copy: Cyril calls the thick rope with which people tie their ships a gamlā. Moše bar Kēpā calls the thick beam people place at the top of buildings in the middle a gamlā, the one on which other pieces of wood are placed from either side, and a ceiling like this is called a gamlā. Others [say] that it means the natural animal [? lit. of flesh and of nature] gamlā (camel), and in Greek it is called kámēlos. Others say that the gamlā that the Lord mentioned in the Gospel — i.e., “it is easier for a gamlā to enter the eye of a needle” — by this he means a living gamlā, and not, as some foolishly say, a [non-living] gamlā [i.e. a rope, as in the interp. above?]. In one copy: Some people say that it is an ant with long, unstable legs. A camel is midway between the categories of clean and unclean animals: since it chews the cud, it is counted among clean animals, and since it does not split the hoof, among unclean.

[NB with this ant mentioned here cf. Brockelmann, Lexicon Syriacum, 2d ed., 120b (s.v. gamlā mng. 2c), JBA gamlānāʾāh (Sokoloff, Dict. Jewish Babylonian Aramaic, 289-290); also Persian uštur mūr (camel-ant).]

The Gospel verses in Greek, Armenian, and Georgian

(English translations in the next section.)

Mt 19:24

πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστιν κάμηλον διὰ τρυπήματος ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.

Դարձեալ ասեմ ձեզ· դիւրի́ն է մալխոյ մտանել ընդ ծակ ասղան. քան մեծատան յարքայութիւն ա՟յ մտանել։

դիւրին easy, light | մալուխ, -լխոյ rope (supposedly also “camel”; see note below) | ծակ, -ուց hole | ասեղն, ասղան, -ղունք, -ղանց needle | մեծատուն, մեծատան, -անց rich NB on մալուխ, see Lagarde, Armenische Studien, № 1404; Ačaṙean, 3.226-227; Künzle 2.437 says “Die Bedeutung ‘Kamel’ ist wohl durch diese NT-Stellen irrtümlich in die armen. Lexika eingegangen.” The proper Arm. word for camel is ուղտ, Lagarde, Arm. St., № 1760 (cf. MP uštar, NP uštur; Sanskrit उष्ट्र uṣṭra).

A89 ႾႭჃႠႣႥႨႪჁႱ ႠႰႱ ႬႠႥႨႱႠ ႫႠႬႵႠႬႨႱႠ ႱႠႡႤႪႨ ჄႭჃႰႤႪႱႠ ႬႤႫႱႨႱႠႱႠ ႢႠႬႱႪႥႠႣ Ⴅ~Ⴄ . . . . . . . ႸႤႱႪႥႠႣ ႱႠႱႭჃႴႤႥႤႪႱႠ Ⴖ~ႧႨႱႠႱႠ

ხოჳადვილჱს არს ნავისა მანქანისა საბელი ჴოჳრელსა ნემსისასა განსლვად ვ(იდრ)ე . . . . . . . შესლვ[ა]დ სასოჳფეველსა ღ(მრ)თისასა

ხ-ოჳ-ადვილ-ჱს easier (< ადვილი easy) | ნავი ship | მანქანაჲ mechanism, machine | საბელი cable, rope, cord | ჴურელი hole | ნემსი needle

Ad მერმე გეტყჳ თქუენ: უადვილესა ზომთსაბლისაჲ ჴურელსა ნემსისასა განსლვაჲ, ვიდრე მდიდრისაჲ შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა.

უადვილეს easier (< ადვილი easy) | ზომთ(ა)-საბელი cable, thick rope (cf. Rayfield et al., 695a; ზომი measurement) | მდიდარი rich

PA და მერმე გეტყჳ თქუენ: უადვილეს არს მანქანისა საბელი განსლვად ჴურელსა ნემსისასა, ვიდრე მდიდარი შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა.

At და მერმე გეტყჳ თქუენ: უადვილეს არს აქლემი განსლვად ჴურელსა ნემსისასა, ვიდრე მდიდარი შესლვად სასუფეველსა ცათასა.

აქლემი camel

Mk 10:25

εὐκοπώτερόν ἐστιν κάμηλον διὰ [τῆς] τρυμαλιᾶς [τῆς] ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν.

դիւրի́ն է մալխոյ ընդ ծակ ասղան անցանել. քան մեծատան յարքայութիւն ա՟յ մտանել։.

անցանեմ, անցի to pass, flow, run

Ad უადვილეს არს ზომსაბელისა განსლვაჲ ჴურელსა ნემსისა, ვიდრეღა <არა> [?] მდიდარი სასუფეველსა ღმრთისასა შესულად.

PA უადვილჱს არს მანქანისა საბელი ჴურელსა ნემსისასა განსლვად, ვიდრე მდიდარი სასუფეველსა ღმრთისასა შესლვად.

At უადვილეს არს აქლემი ჴურელსა ნემსისასა განსლვად, ვიდრე მდიდარი შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა.

Lk 18:25

εὐκοπώτερον γάρ ἐστιν κάμηλον διὰ τρήματος βελόνης εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν.

դիւրագոյն իցէ մալխոյ ընդ ծակ ասղան անցանել. քան մեծատան յարքայութիւն ա՟յ մտանել։.

դիւրագոյն easier

A89 ႾႭჃႠႣႥႨႪჁႱ ႠႰႱ ႫႠႬႵႠႬႨႱ ႱႠႡႤႪႨ ჄႭჃႰႤႪႱႠ ႬႤႫ ႱႨႱႠႱႠ ႢႠႬႱႪႥႠႣ Ⴅ~Ⴄ ႫႣႨႣႠႰႨ ႱႠႱႭჃႴႤႥႤႪႱႠ Ⴖ~ႧႨႱႠႱႠ

ხოჳადვილჱს არს მანქანის საბელი ჴოჳრელსა ნემსისასა განსლვად ვ(იდრ)ე მდიდარი სასოჳფეველსა ღ(მრ)თისასა

Ad უადვილეს არს მანქანისსაბელი ჴურელსა ნემსისასა განსლვად, ვიდრე მდიდარი სასუფეველსა ღმრთისასა შესლვად.

PA = Ad

At უადვილეს არს მანქანისა საბელი ჴურელსა ნემსისასა განსლვად, ვიდრე მდიდარი შესლვად სასუფეველსა ღმრთისასა.

English translations of these verses

Mt 19:24

Arm Again I say to you: it is easier for a rope to enter the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

A89 It is easier for a rope from a ship’s apparatus to go through the eye of a needle than [for the rich] to enter the kingdom of God.

Ad Again I say to you: It is easier for a cable to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

PA And again I say to you: It is easier for the rope of an apparatus to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

At And again I say to you: It is easier for a camel to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of heaven. [sic! Not “of God”]

Mk 10:25

Arm It is easier for a rope to pass through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

Ad It is easier for a cable to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

PA It is easier for the rope of an apparatus to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

At It is easier for a camel to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

Lk 18:25

Arm It would be easier for a rope to pass through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

A89 It is easier for the rope of an apparatus to go through the eye of a needle than for the rich [to enter] the kingdom of God.

Ad It is easier for the rope of an apparatus to go through the eye of a needle than for the rich to enter the kingdom of God.

PA = Ad

At ≈ Ad

Conclusion

So here is how the witnesses stand:

	Camel	Rope
Greek	✓
Some Greek exeg.		✓
Armenian		✓
Syriac	✓
Geo early, PA		✓
Geo Athonite	✓	✓ (Lk only)

For Greek, I wonder about the real existence of the word κάμιλος (with iota, not ēta, but both words pronounced the same at this period). I don’t know that it is attested anywhere that is certainly unrelated to the Gospel passages. More generally, is there an explanation for the two opposed readings “camel” and “rope”? There is in Arabic a similarity between ǧamal (camel) and ǧuml/ǧumla (“thick rope”, see Lane 460), but it is treading on thin ice to have recourse to this similarity as an explanation for earlier texts with no palpable connection to Arabic. It may simply be the case that, as Cyril says, in nautical argot ropes went by the name “camels”. (And we should remember that there were sailors in Jesus’ circle.)

The earliest reading may well have been “camel”, but a change to “rope” does not really make for an easier reading: one can put a thread through a needle’s eye, but a rope will go through it no more than a camel will! In any case, some traditions clearly side with “rope”, such that those traditions’ commonest readers and hearers of the Gospel passage would have known nothing of a camel passing through the eye of a needle, only a rope, and apparently one large enough to handle marine functions!

There is no early evidence among the sources above for “camel” in Georgian (or Armenian), while Greek knows both, as does Syriac (via Greek sources, to be sure). This variety of readings, attested without a doubt, adds to the richness of the textual witness of the Bible and the history of its interpretation. There are probably further exegetical and lexical places in Greek, Syriac, Armenian, and Georgian that bear on this question of what we’re dealing with here, a camel or a rope, but this is, I hope, at least an initial basis for some future work on the question for anyone interested.

Share this:

The content of this post stems from a chance sighting of a word in the Altgeorgisch-Deutsches Wörterbuch of Sarjveldze and Fähnrich: მოფრჩხენა “kratzen, zerkratzen” (794b). The lexicographers cite there the manuscript Jer.-149 (saints’ lives, 11th cent.), 144r, lines 14-16:

ფრჩხილითა თუისითა მოჰფრჩხენდა პირსა მისსა

Mit seiner Fingernägeln zerkratzte er ihm sein Gesicht.

• ფრჩხილი (also ფრცხილი) fingernail, claw
• თუისითა = თჳსითა
• მო-ჰ-ფრჩხენ-დ-ა impf 3sg მოფრჩხენა to scratch, claw

He was scratching his face with his fingernails.

This reference to fingernails or claws brought to my mind Dan 4:33 (Theodotion):

αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ὁ λόγος συνετλέσθη ἐπὶ Ναβουχοδονοσορ, καὶ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων ἐξεδιώχθη καὶ χόρτον ὡς βοῦς ἤσθιεν, καὶ ἀπὸ τῆς δρόσου τοῦ οὐρανοῦ τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐβάφη, ἕως οὗ αἱ τρίχες αὐτοῦ ὡς λεόντων ἐμεγαλύνθησαν καὶ οἱ ὄνυχες αὐτοῦ ὡς ὀρνέων.

At the same time, the sentence was completed against Nabouchodonosor, and he was driven away from humans and ate grass like an ox, and his body was bathed with the dew of heaven until his hair lengthened like that of lions and his nails like those of birds. (NETS)

In Georgian (Oshki/Jer), Dan 4:30 (= Theod) is as follows:

მასვე ჟამსა შინა აღესრულა ნაბუქოდონოსორის ზედა, და კაცთაგან განიდევნა, და თივასა ვითარცა ზროხაჲ ჭამდა, და ცუარისაგან ცისა ჴორცნი მისნი შეიღებნეს, ვიდრემდე თმანი მისნი ვითარცა ლომისანი იქმნნეს, და ფრცხილნი მისნი ვითარცა მფრინველისანი.

• აღ-ე-სრულ-ა aor 3sg აღსრულება to complete, fulfill, end (also kill)
• გან-ი-დევნ-ა aor pass 3sg განდევნა to drive out, chase away
• თივაჲ grass, hay
• ზროხაჲ cow
• ჭამ-დ-ა impf 3sg ჭამა to eat
• ცუარი dew
• შე-ი-ღებ-ნ-ეს aor pass 3pl შეღებვა to dip, wet
• თმაჲ hair
• ლომი lion
• ი-ქმნ-ნ-ეს aor pass 3pl ქმნა to make
• ფრცხილი fingernail, claw (ფრჩხილი above)
• მფრინველი bird

Finally, one more verse with nails/claws came to mind: Lev 11:4.

πλὴν ἀπὸ τούτων οὐ φάγεσθε· ἀπὸ τῶν ἀναγόντων μηρυκισμὸν καὶ ἀπὸ τῶν διχηλούντων τὰς ὁπλὰς καὶ ὀνυχιζόντων ὀνυχιστῆρας· τὸν κάμηλον, ὅτι ἀνάγει μηρυκισμὸν τοῦτο, ὁπλὴν δὲ οὐ διχηλεῖ, ἀκάθαρτον τοῦτο ὑμῖν·

ხოლო მათგანი არა შჭამოთ, რომელნი აღმოიცოხნიან და რომელთაჲ არა განყოფილ არს ჭლაკი და რომელნი ფრცხენენ ფრცხილითა: აქლემი, რამეთუ აღმოიცოხნის და ჭლაკი მისი არა განპებულ არს, არაწმიდა არს ესე თქუენდა

• შ-ჭამ-ო-თ aor conj 2pl ჭამა to eat [with სჭ > შჭ]
• აღმო-ი-ცოხნ-ი-ან pres 3pl აღმოცოხნა to ruminate, chew the cud
• განყოფილი divided, split
• ჭლაკი hoof
• ფრცხენ-ენ pres 3pl ფრცხენა (as with the noun, also ფრჩხენა) to scratch
• აქლემი camel
• აღმო-ი-ცოხნ-ი-ს pres 3sg აღმოცოხნა to ruminate, chew the cud
• განპებული split, torn (განპება to split, tear) [NB a different word than that above, even though referring to the same thing; cf. the Greek]
• არაწმიდაჲ impure

So we have three texts, one a manuscript citation of an unpublished text (at least as far as I know) in a lexicon, and two from the Bible, all stemming from one word: ფრცხილი and its variant ფრჩხილი. I hope it’s obvious that these lexical and textual chains can be instructive for language-learners and philologists generally.

Share this:

I learned earlier this week from a tweet by Matthew Crawford (@mattrcrawford) that the Rabbula Gospels are freely available to view online in fairly high-quality images. This sixth-century manuscript (Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 1.56) is famous especially for its artwork at the beginning of the codex before, surrounding, and following the Eusebian canon tables, including both figures from biblical history and animals: prophets, Mary, Jesus, scenes from the Gospels (Judas is hanging from a tree on f. 12r), the evangelists, birds, deer, rabbits, &c. Beginning on f. 13r, the folios are strictly pictures, the canon tables having been completed. These paintings are very pleasing, but lovers of Syriac script have plenty to feast on, too. The main text itself is written in large Estrangela, with the colophon (f. 291v-292v) also in Estrangela but mostly of a much smaller size. Small notes about particular lections are often in small Serto. The manuscript also has several notes in Syriac, Arabic, and Garšūnī in various hands (see articles by Borbone and Mengozzi in the bibliography below). From f. 15v to f. 19r is an index lectionum in East Syriac script. The Gospel text itself begins on f. 20r with Mt 1:23 (that is, the very beginning of the Gospel is missing).

The images are found here. (The viewer is identical to the one that archive.org uses.)

Rabbula Gospels, f. 231r, from the story of Jesus’ turning the water into wine, Jn 2.

Rabbula Gospels, f. 5r. The servants filling the jugs with the water that will become wine.

For those interested in studying this important manuscript beyond examining these now accessible images, here are a few resources:

Bernabò, Massimò, ed. Il Tetravangelo di Rabbula: Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 1.56. L’illustrazione del Nuovo Testamento nella Siria del VI secolo. Folia picta 1. Rome, 2008. A review here.

Bernabò, Massimò, “Miniature e decorazione,” pp. 79-112 in Il Tetravangelo di Rabbula.

Bernabò, Massimò, “The Miniatures in the Rabbula Gospels: Postscripta to a Recent Book,” Dumbarton Oaks Papers 68 (2014): 343-358. Available here.

Borbone, Pier Giorgio, “Codicologia, paleografia, aspetti storici,” pp. 23-58 in Il Tetravangelo di Rabbula. Available here.

Borbone, Pier Giorgio, “Il Codice di Rabbula e i suoi compagni. Su alcuni manoscritti siriaci della Biblioteca medicea laurenziana (Mss. Pluteo 1.12; Pluteo 1.40; Pluteo 1.58),” Egitto e Vicino Oriente 32 (2009): 245-253. Available here.

Borbone, Pier Giorgio, “L’itinéraire du “Codex de Rabbula” selon ses notes marginales,” pp. 169-180 in F. Briquel-Chatonnet and M. Debié, eds., Sur les pas des Araméens chrétiens. Mélanges offerts à Alain Desreumaux. Paris, 2010. Available here.

Botte, Bernard, “Note sur l’Évangéliaire de Rabbula,” Revue des sciences religieuses 36 (1962): 13-26.

Cecchelli, Carlo, Giuseppe Furlani, and Mario Salmi, eds. The Rabbula Gospels: Facsimile Edition of the Miniatures of the Syriac Manuscript Plut. I, 56 in the Medicaean-Laurentian Library. Monumenta occidentis 1. Olten and Lausanne, 1959.

Leroy, Jules, “L’auteur des miniatures du manuscrit syriaque de Florence, Plut. I, 56, Codex Rabulensis,” Comptes-rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Paris 98 (1954): 278-283.

Leroy, Jules, Les manuscrits syriaques à peintures, conservés dans les bibliothèques d’Europe et d’Orient. Contribution à l’étude de l’iconographie des églises de langue syriaque. Paris, 1964.

Macchiarella, Gianclaudio, “Ricerche sulla miniatura siriaca del VI sec. 1. Il codice. c.d. di Rabula,” Commentari NS 22 (1971): 107-123.

Mango, Marlia Mundell, “Where Was Beth Zagba?,” Harvard Ukrainian Studies 7 (1983): 405-430.

Mango, Marlia Mundell, “The Rabbula Gospels and Other Manuscripts Produced in the Late Antique Levant,” pp. 113-126 in Il Tetravangelo di Rabbula.

Mengozzi, Alessandro, “Le annotazioni in lingua araba sul codice di Rabbula,” pp. 59-66 in Il Tetravangelo di Rabbula.

Mengozzi, Alessandro, “The History of Garshuni as a Writing System: Evidence from the Rabbula Codex,” pp. 297-304 in F. M. Fales & G. F. Grassi, eds., CAMSEMUD 2007. Proceedings of the 13th Italian Meeting of Afro-Asiatic Linguistics, held in Udine, May 21st-24th, 2007. Padua, 2010.Available here.

Paykova, Aza Vladimirovna, “Четвероевангелие Раввулы (VI в.) как источник по истории раннехристианского искусства,” (The Rabbula Gospels (6th cent.) as a Source for the History of Early Christian Art) Палестинский сборник 29 [92] (1987): 118-127.

Rouwhorst, Gerard A.M., “The Liturgical Background of the Crucifixion and Resurrection Scene of the Syriac Gospel Codex of Rabbula: An Example of the Relatedness between Liturgy and Iconography,” pp. 225-238 in Steven Hawkes-Teeples, Bert Groen, and Stefanos Alexopoulos, eds., Studies on the Liturgies of the Christian East: Selected Papers of the Third International Congress of the Society of Oriental Liturgy Volos, May 26-30, 2010. Eastern Christian Studies 18. Leuven / Paris / Walpole, MA, 2013.

Sörries, Reiner, Christlich-antike Buchmalerei im Überblick. Wiesbaden, 1993.

van Rompay, Lucas, “‘Une faucille volante’: la représentation du prophète Zacharie dans le codex de Rabbula et la tradition syriaque,” pp. 343-354 in Kristoffel Demoen and Jeannine Vereecken, eds., La spiritualité de l’univers byzantin dans le verbe et l’image. Hommages offerts à Edmond Voordeckers à l’occasion de son éméritat. Instrumenta Patristica 30. Steenbrugis and Turnhout, 1997.

Wright, David H., “The Date and Arrangement of the Illustrations in the Rabbula Gospels,” Dumbarton Oaks Papers 27 (1973): 199-208.

Share this:

This time our Georgian lines come from Psalm 151 in a tenth-century Sinai manuscript. Among the following Georgian manuscripts of the Psalms in the old Sinai collection, only № 42 (see Garitte, Catalogue, pp. 156-158) has Psalm 151 (ff. 257v-258r, image 263), there following the Odes and the Beatitudes:

• 22 (10th/11th, nusxuri)
• 29 (10th, asomtavruli)
• 42 (10th, asomtavruli)
• 86 (14th/15th, nusxuri)

The others listed here only have the 150 Psalms and the Odes, except for № 22, which is incomplete at the end, and so it is not known what it had in addition to the 150 Psalms. Ps 151 not in the Graz manuscript, which ends with the Odes, but it is in Red. A, ed. M. Shanidze (at TITUS here).

Here is an image of our verse from the aforementioned Sinai manuscript (thanks to E-corpus):

Ps 151:7 in Sinai geo. 42, f. 258r

Here is the asomtavruli and a transliteration into mxedruli:

Ⴞ(ႭႪႭ) ႫႤ ႱႠႾႤႪႨႧႠ ႳႴႪႨႱႠ Ⴖ(ႫႰ)ႧႨႱႠ ႹႤႫႨႱႠჂႧႠ ႫႭႥႨႶႤ ႫႠႾჃႪႨ ႨႢႨ ႫႨႱႨ ႣႠ ႫႭႥჀႩႭჃႤႧႤ ႧႠႥႨ ႫႨႱႨ ႣႠ ႠႶႥჄႭႺႤ ႷႭჃႤႣႰႤႡႠჂ ႻႤႧႠ ႢႠႬ Ⴈ(ႱႰႠ)ჁႪႨႱႠႧႠ

ხ(ოლო) მე სახელითა უფლისა ღ(მრ)თისა ჩემისაჲთა მოვიღე მახჳლი იგი მისი და მოვჰკუეთე თავი მისი და აღვჴოცე ყოჳედრებაჲ ძეთაგან ი(სრა)ჱლისათა.

• მო-ვ-ი-ღე aor 1sg მოღება to take, get
• მახჳლი sword
• მო-ვ-ჰ-კუეთ-ე aor 1sg O3 მოკუეთა to cut off
• აღ-ვ-ჴოც-ე aor 1sg აღჴოცა to destroy, remove
• ყუედრებაჲ reproach, derision, abuse

Finally, for comparison, here is the verse in Greek, Armenian, and Syriac. The Georgian text is unique in having “with the name of the Lord, my God” at the beginning of the verse. (Syriac from Harry F. van Rooy, “A Second Version of the Syriac Psalm 151,” Old Testament Essays 11:3 (1998): 567-581; see also William Wright, “Some Apocryphal Psalms in Syriac,” Proceedings of the Society of Biblical Archaeology 9 (1886-1887): 257-266.)

ἐγὼ δὲ σπασάμενος τὴν παρ᾽ αὐτοῦ μάχαιραν ἀπεκεφάλισα αὐτὸν καὶ ἦρα ὄνειδος ἐξ υἱῶν Ισραηλ.

Ես հանի զսուսեր ՛ի նմանէ եւ հատի́ զգլուխ նորին, եւ բարձի զնախատինս յորդւոցն ի(սրաէ)լի։

հանեմ, հանի to draw, pull out | սուսեր sword | հատանեմ, հատի to cut | բառնամ, բարձի to lift, remove | նախատինք injury, blame, reproach, dishonor

9SH1 enā dēn kad šemṭēt saypēh pesqēt rēšēh w-arimēt ḥesdā men bnayyā d-Isrāʾēl

šmṭ to draw | saypā sword | psq to cut | rwm C to lift, remove | ḥesdā shame

12t5 enā dēn šemṭēt menēh ḥarbēh w-bēh nesbēt rēšēh w-aʿbrēt ḥesdā men Isrāʾēl

ḥarbā sword | nsb to take | ʿbr C to remove

Share this:

In the previous post we had the word თაფლუჭი. Here is another occurrence of the word in Isa 5:22 (Oshki).

First, the Old Greek has

οὐαὶ οἱ ἰσχύοντες ὑμῶν οἱ τὸν οἶνον πίνοντες καὶ οἱ δυνάσται οἱ κεραννύντες τὸ σικερα

The Old Georgian version reads

ვაჲ ძლიერთა მაგათ თქუენთა რომელნი ღჳნოსა სუმენ, და მძლავრნი იგი თქუენნი <რომელნი> იწდევენ თაფლუჭსა

• მაგ- is the obl. stem for ეგე
• სუმ-ენ pres 3pl სუმა to drink (aor 3pl is სუ-ეს, NB no -მ-)
• მძლავრი strong, mighty
• ი-წდევ-ენ pres 3pl წდევა to pour
• თაფლუჭი mead (cf. თაფლი honey)

Until next time, გაგიმარჯოთ! Prost!